|
TÜRK HALK OYUNLARI
KATALOĞU SAMSUN'UN
VEZİRKÖPRÜ İLÇESİNDE OYUNLAR: Yörede göçmen
köyleri varsa da bunlar kaza merkezinden uzaktırlar. Halkları Sel'nik tarafından
gelmedirler. Bu kaza merkezinin halkı yerlidir. Görenekleri öbür yöre köyleriyle
birdir. Vezirköprü'nün
Adatepe, Akviran, Göl ve Çekme köyleriyle öbür bütün köylerde yürütülün oyunlar
(Çerkes köyleri hariç) şunlardır: İki Ayak, Üç Ayak, Dört Ayak (Dik Horan), Sarı
Kız, Timur Ağa. Hoş Bilezik., Allama Sallama, G'vur Horanı, Sivas Ağırlaması,
Çorum halayı, Burçak Tarlası, Tamzara, Karadeniz Horonu, Çili Gız, Simsim.
Köylerde olsun
kazada olsun kadınlı erkekli sıra oyunları (Çerkesler hariç) yoktur. Dinî
kaçınma (tesettür) ve zihniyetten gelen ayrılık devamdadır. Kadınlar, kendi
toplantı vesilelerinde, hususiyle (özellikle) düğünlerde oynarlar. Girl'n ve Çul
köyünde başka Alevîlik'ten kalma köyler bulunmayıp oralarda göreneğe dayalı iki
cins birliktelikli (kadınlı - erkekli) toplu oyunlar yer alabilir. Simsim hariç, öbür
oyunlara 6 - 10 kişi katılır. Oyun yerinin büyüklük ve küçüklüğüne göre oyuncu
sayısı değişir. Ancak, altı kişiyle oynamayı beğenirler. Ellerine usul
tutucu (vurucu) şıkırtı 'leti almazlar. Köçek ve meclis oyunlarında zil ve tahta
kaşıkla tartım tutulur. Simsim, Halay ve Horonlarda ele hiçbir şey alınmaz.
Yukarda adları
sıralı oyunlara bir davul bir zurna refakat (eşlik) eder. Meclislerdeki oyunlara
imkân ve şartlara göre el davulu, zurna, cumbuş (cümbüş) keman eşlik eder. Çoğu
zaman biri mutlaka el davulu olmak üzere iki çalgı refakat eder. Oyuncular Halay
çekerken türkü söylerler, oyuncubaşının idaresinde türküye başlanınca davul -
zurna susar. Beyitler (dörtlükler) bitince tekrar çalmaya devam eder, böylece
türküler söylenir: Ayna attım tarlaya
Pırım pırım parlaya
Nerde güzel varısa
Gelsin bizim oraya
Vur davulcu
davulu
Çal zurnacı, zurnayı hey hey!
Depe öte yüzünde
Öküz yidi kabağı
Horoz gözün kör olsun
Ne tez ettin zabahı
Vur davulcu davulu
Çal zurnacı, zurnayı hey hey! Kayalarda sarmaşık
Ben oldum kıza 'şık
Kız aklıma geldikçe
Elimden düştü kaşık
Vur davulcu davulu
Çal zurnacı, zurnayı hey hey! Göğde döner akbaba
Samana soktum yaba
Sevdiğimi almadan
Bana ne ettin baba Vur davulcu davulu
Çal zurnacı, zurnacı hey hey! Vezirköprü
köylerinde değişik oyunlar göze çarpmamaktadır. Yani, aynı oyunlar her köyde
oynanılmakta, yalnız oyunların yerli veya taşradan gelmeliğini ayırt etmek
güçleşmektedir. Oyunlar Halay ve
Horon adıyla isimlendirilmektedir. Başka genel oyun adı meselâ Bar yoktur.
Çocuk çalgısına,
orijinal oyun ve ne de tekerlemesine pek rastlanmaz. Köylerde hasat ve
yayla zamanında ve rençberlik vesilelerinde çalgıya baş vurulduğu yoktur.
Vezirköprü'nün
(Çerkesler hariç) bütün köylerinde oyunlar birbirine benzemektedir. (göçmen
köyleri hariç). Oyunların ezgileri de aynıdır. En iyi oyuncular; Boruk, Göl,
Adatepe köylerinde yetişmektedir. Davul - zurnacı ise; çeşitli köylerde bazen
biri, bazen diğeri, bazen de her ikisi vardır. İkisi aynı köyden belki yalnız
bir köyde vardır. Düğünlerde birleşirler. Oyma ağaç, Göl, Aşağınarlı, Çekme,
Salavkolu, Akviran ve Esemen köylerinde davulcu yahut zurnacı bulunmaktadır. Bu
şimdiki durumdur. Civar köylerinin
deyişine göre oyunları dörde ayırmak gerekmektedir: 1. Halay:
Bunlarda türkü
söylemek şarttır. Ezgi, Horanlardakine nispetle daha ağır fakat Horandaki
ezgilerin aynıdır. Oyunun figür ve hareketleri ayrı karakter taşır. 2. Horan:
Bunlar
hareketlidir, türküsüzdür. Halay ezgileri aynen çalınır, kıvrak vurulurlar.
Oyunda yalnız hareketler değişir. Halay ve Horonları
yine kendi aralarında üçe ayırmak gerekir: a) Yalnız Halay
olarak oynananlar: Uzun Halay, Burçak Tarlası.
b) Yalnız Horan olarak
oynananlar: İki Ayak, Üç Ayak, Dik Horan, G'vur Horanı, Sarı Kız, Tamzara.
c) Hem Halay hem de Horan olarak yürütülenler: Allama Sallama,
Karadeniz Horanı, Hoşbilezik, Çillikız, Sivas Ağırlaması, Çorum Halayı.
3. Simsim:
Karşılıklı ikişer
kişiyle oynanır. Meydanda en fazla 4 - 6 kişi bulunur. 4. Meclis
Oyunları: Düğün, nişan,
sünnet düğünü ve bayramlarda köy gençleri bir odada toplanır. Temin edilebilirse
tek zurna, Cumbuş (cümbüş) ve el davulu (def) ile eğlenilir. Daha ziy'de el
davulu iş görmektedir. İçlerinden biri el davulunu çalar. Sesi elverişli ise
türkü de çağırır, müsait değilse iyi sesli biri onun tartımıyla söyler. İki - üç
kişi de Çiftetelli gibi bir oyun yürütür. Oyunu bırakacağı zaman meclisteki
gençlerde birini elini tutup oyuna kaldırır ve kendisi onun yerine oturur.
Kadın ve erkek
meclislerinde yürütülen oyunlarla türküler birdir. Oyuncular içinde zil ve tahta
kaşıkla ortaya çıkanlar da olur. Vezirköprü
kasabasında (merkezde) kayda değer hiçbir oyun yoktur. Eğlencelerde Çiftetelli
ve Osman Ağa oyunlarından başkası oynanmamaktadır. Halayda söylenen
türkülerde yukarda aldığınız dörtlüklerin başka kıtaları da vardır: Bu, daha
ziy'de Dört Ayakta söylenir. Allama Sallama oyununda söylenişinde yalnız nakarat
değişmektedir. Şöyle ki: Ayna attım tarlaya
Allama sallama
kokulu gelin
Aynası belinde (cebinde) sokulu geldi Pırım pırım parlaya
Allama sallama
kokulu gelin
Aynası belinde (cebinde) sokulu geldi Nerede güzel varsa
Allama sallama
kokulu gelin
Aynası belinde (cebinde) sokulu geldi Gelsin bizim oraya
Allama sallama
kokulu gelin
Aynası belinde (cebinde) sokulu geldi Her halayda
söylenebilenler 50 - 60 dörtlük arasında mevcut olup bazıları şunlardır:
Karşıda herg ediyor
Herginden su gidiyor
Hergin başında kalsın
Y'r elinden gidiyor
Bahçelerde ham erik
Dallarını eğerik
Bizde derler oyuncu
Biz güzeli severik Ay doğar sini sini
Ben sevdim birisini
Eğri kılıç boynuma
Söylemem doğrusini
Kıran'dan aşan
gelin
Al yeşil kuşan gelin
Kocan çirkin, sen güzel
Ahrette boşan
gelin Aşma, Kıran aşma
Ben seni tanıyorum
Yaylanın güllerini
Ben seni sanıyorum Gemi gelir
Samsun'dan
Direkleri kirazdan
Sana bir çift sözüm var
Şimdi değil
birazdan Su gelir bulanarak
Dereyi dolanarak
Ah, buna can mı dayanır
Y'r geçti salınarak
Bakır doldu duruldu
Maşavralar kuruldu
Şu Şerif'in yoluna
Beş tabak cam kırıldı
Erkek meclislerinde
söylenen türküler: DEVECİ
Çek deveci develeri
yokuşu (aman)
Kadehlerimiz birbirine tokuşa (aman)
Üşüdükçe çek yorganı
(aman)
Çocuk değmiş yaşına (aman) KONYALI Hey hey! Haniya da
benim elli dirhem pırasam
Çıra yaksam Konyalımı arasam
Yürü yavrum yürü,
Konyalım yürü Hey hey! Haniya da
benim elli dirhem şekerim
Sen sarhoş ol, ben cezamı çekerim
Yürü yavrum
yürü, Konyalım yürü Şimdi de "sıra
türküleri"nden birkaçını verelim: Bahçalarda pırasa
(leylim)
Yaprağına kar yağsa (leylim)
Kızlar kocasız kalsa (leylim)
Bek'rlara yalvarsa (leylim) İlengerde su durur
(leylim)
Bu yıl kızlar kudurur (leylim)
Kudurmayın hey kızlar (leylim)
Size koca bulunur (leylim) Al eline kavalı
(leylim)
Vur kavalı kavalı (leylim)
Canım karar almazsa (leylim)
Bırak da gel davarı (leylim) Yokuşta yoruldun
mu?
Sözüme darıldın mı?
Sen bana yâr olalı
Boyunca sarıldın mı?
Kaya dibi beklerim
Vay benim emeklerim
Eller yâr yâr dedikçe
Sızılar kemiklerim
Al elmanın dördünü
Sev güzelin merdini
Seversen güzel sev
Çekme çirkin derdini
Kadın meclisi
oyunlarında söylenen türküler: Irmak vermiyen "?"
(ney nam)
Atlarım taştan taşa (ney nam)
Başındaki yazmayı (ney nam)
Yırtarım baştan başa (ney nam) Çay(ı)ra vurdum
kazmayı (ney nam)
Y'r örtünmüş yazmayı (ney nam)
Anenden mi öğrendin
(ney nam)
Türlü türlü gezmeyi (ney nam) Karatavuk kaçıyor
(ney nam)
Kanedini açıyor (ney nam)
Bıldır ki sevdiğim (ney nam)
Bu
yıl benden kaçıyor (ney nam) TAŞOVA SİMSİM'İ
(SİNSİN'İ): Bu oyun Tokat'ın
Taşova kazası ve civarında düğün ve bayramlarda oyun yerinde yanan ateşin
çevresinde ikişer kişi tarafından karşılıklı olarak oynanır. Ele tempo tutucu
herhangi bir 'let almazlar. Oyunculara davul - zurna eşlik eder. Oyun sırasında
türkü söylenmez. Pek hareketli olan Taşova Simsimi civar illerde (Samsun'da ve
Vezirköprü'de de) Sim Sim adıyla oynanmakta fakat ezgi ve figürler
değişmektedir.
|