TÜRK HALK OYUNLARI
KATALOĞU ÇİFTETELLİ:
Çocukluğumuzda
İstanbul'da Yahudi ve Çingene çengilerince Çırpıcı Çayırı gibi eğlenceli mesire
yerlerinde ve düğünlerde pek sık yürütülmüş olan bu oyunun o yıllardaki yayılış
sahası eski imparatorluk ölçüsünde olmuş olmalı ki hâlâ bir baştan Trabzon'da ve
öbür uçtan Ege adalarında Türkçe adıyla izlerini haber alabiliyoruz. Bugün
yurdun dört bir bucağında oynanmadığı anlaşılıyor. Başta İstanbul olduğu halde
ekser yurt semtleri onu tamamiyle unutmuş, bazı bölgeler de şüphe yok ki hiç bir
zaman tanımamışlardır. Çiftetelli İstanbul'da yerini Şehzadebaşı salaşpur
şanolarının kantolarına bırakarak tarihe karıştığı gibi, "kanto" denilen sokak
melezliği de şehrin surları dışına uğrayamadan soysuzluğu yüzünden sönüvermişti.
Kanto, çiftetellinin sözüm yabana alafrangası olmuş, fakat Peruz ve Şamran'ın
ömürleri kadar bile yaşayamamıştı. Çiftetelli'nin çok eskiliği manası
çıkarılmamalıdır. Bilakis, Çiftetelli kantodan bir önceki nesilden ibarettir.
Adı da kantodan daha manalı değildir. Keman oktavda akortlu çifte telde
çalarken, ud beşli aralıkla güy' bir çeşit basso tutardı. Yani, o da bir nevi
alafrangalaşmışlık iddiasında idi. Baloz danslarından soysuzlaşma bir nevi oyun
havası argosuydu. Çingene piyasacıların sazla alafranga da çalınabileceği
iddiasından doğmuştu. Çiftetelli'nin
Anadolu'daki yayılabiliş gücünden bazı izler şurada burada zamanımıza kadar
sürüklenebilmiştir. Tespit edilebildikleri yakın yıllardan günümüze kadar o
hatıra izlerinin de haritamızdan silinmiş bulunmaları kuvvete muhtemeldir. Çünkü
esası bir uydurmacılıktan ibaretti ve zevk mahsulü değildi. Tekirdağ merkez
ilçesinin İncir köyünde bu oyun yalnız kadınlar tarafından kendi aralarında
darbuka eşliğiyle yürütülür. Bilecik'ten Bozüyük
ilçesinin Erekli köyünde görülen Çiftetelli'de beşer, onar erkeğin cura
eşliğiyle oyun yürüttükleri olur. Gölpazarı ilçesinin Küçük Yenice köyünde de
davul zurna veya keman sesleriyle Çiftetelli oynandığı biliniyor. Söğüt
ilçesinin Dudaş köyünde bile çiftetelli vardır. Ahır köyünde de oynanıyor.
Bozüyük ilçesinin Bozcaarmut köyünde sadece Çiftetelli bilinir. Davul ve
kabazurna takımıyla ikişer ikişer oynanarak, kadınlar yalnız kendi aralarında
yürütürler. (Buradaki Çifte sıfatı oyuncu ikişerliğiyle ilgili olabilir. Havası
bulunamadığından İstanbul Çiftetellisi'yle ilişiği olup olmadığı
anlaşılamamıştır.) Tokat'tan Reşadiye
ilçesinin Kızılcaviran köyünde de bir Çiftetelli oynanır. Bu köyde üç oyun
vardır. Üçü de taşradan alınmışa benziyor: Tanzara, Çiftetelli, Hora. Üç beş
bölge köyünü göçmenler kurmuşlardı. Reşadiye ilçesinin Çilehane köyünde "Çerkez
müzikasıyla oyun" denilip ayrıca Türkçe adı bulunmayan oyuna Çerkes el müzikası
eşlik eder. Kız ve erkek birlikte toplu olarak oynarlar. Bütün genç kız ve
delikanlılar iyi oyunculardır. Bazı taşra oyunları böylelikle göçmenlikte yer
değiştirmişlerse de, devede kulak miktarında kaldıkları için Orta Anadolu'da
tutunmaları imkânsız addedilmektedir. Ordu ilinin
kasabalarında Çiftetelli klarnet eşliğiyle iki tarafından oynanır. Kadınlar
kendi aralarında oynarlar. Kabadüy bucağında kez' biliniyor. Rize'ye kadar yer
yer oynayan kasabalar biliniyor. Samsun merkez ilçesinde Aydın Zeybeği gibi
Çiftetelli de oynanıyor. Güneyden meselâ İçel'de yürütülür.
|