TÜRK HALK OYUNLARI
KATALOĞU DUDUM:
Sivas ilindedir.
Şehir ve köylerde çoğunlukla kadınlar tarafından "Dudum" türküsü söylenilmek
suretiyle çekilen bu Halayın iki kısmı vardır: 1. Ağırlama, 2.
Hoplatma. Dudum Halayı
Ağırlaması: Ağırlamada
oyuncular el ele tutuşup hilâl şeklinde bir dizi kurarlar. Saz "A" kısmını
çalarken birinci zamanın ilk yarısında yarım sağa dönmüş bulunarak sağ ayağı
kısa bir adım attıkları gibi, sol ayağı da temponun ikinci yarısında arkaya
yukarı fırlatıp adıma hazır kılarlar. (Sol ayak fırlatılırken sağ ökçe de
fantezi kabilinden hafifçe yere vurulur.) İkinci zamanın ilk yarısında sol ayak
kısa bir adım ileri atılır. İkinci yarısında sağ ayak arkaya yukarı fırlatılıp
adıma hazırlanırken sol ökçe de iş olsun diye hafifçe yere vurulur. Üçte, sağ
ayak yine kısa bir adım ileri atılarak sol adıma hazırlanır. Dördüncü zaman sol
ayak sağın yanına getirilir ve hafifçe yere vurulur. Saz "B" de gösterilen kısma
geçince, birinci zamanda sol ayak kısa bir adım sola geri alınır. Sağ ayak da,
ökçe üzerinden "ayak ucu yukarı kalkık" vaziyete getirilir. İkide, sağ ayak ucu
sola oynatılır. Üçte sağa, dörtte sola oynatılır. (Elele tutuşuluş vaziyetine
göre oyunun cephesi yarım sağa yönelmiştir.) Musiki tekrar başa
dönünce; birinci zamanın ilk yarısında sağ ayak (ki ökçe üzerindeydi) pençesiyle
yere basılır. Zamanın ikinci yarısında sol ayak arkaya yukarı fırlatılarak adıma
hazırlanır. (Ayak ucu hareketlerine müv'zi (paralel) olarak gövdeler de hafifçe
sağ ve sola döndürülür.) El Bırakma:
Ağırlama böylece
devamdayken "Başçeken" ellerini bırakıverir. Diğerleri de onu taklit ederler.
Şimdi, sol kol dirsekten kırılıp el ayası içerde olmak üzere göğüs hizasına
kaldırılır. Sağ kol da, el arkası içerde kalacak surette sağa geri götürülür.
(Kalçaya konulduğu da olur.) Yürüyüşlerde ayak hareketleriyle bu şekilde anlaşıp
uzlaşan kollar, duruşlarda şöyle olur: Sol ayak kısa bir adım sola geri
atılırken, sol kol göğüs hizasından indirilip sola geri götürülmekle, sağ da ona
paralel surette hareket ettirilmesiyle bu tavır figürü daha da alımlı bir hale
sokar. Çepük Çalma (El
Çırpma): Dudum Halayı'nın
Ağırlama'sında eller bırakıldıktan sonra iki yerde el çırpılır. Duruş
vaziyetindeyken yapılan bu el çırpmaların ikisi de sağ ayak ucunun sola
oynatıldığı zaman düşer: "B" kısmınının ikinci zamanı başında sol ayak hizasında
yapılan ilk el çırpmadan sonra, üçüncü zamanda sağ ayak ucu sağa oynatılırken
sol el sağa yukarı göğüs hizasına kadar kaldırılır. Sağ el de sağdan arkaya
doğru çeyrek dairelik bir kavis çizer. Dördüncü zamanın başında sol el sol ayak
karşısına kadar sola aşağı indirilmek ve sağ el götürüldüğü kavsi takiple geri
getirilip ikinci defa el çırpması yapılır. Bundan sonra saz başa, oyuncular da
yürüyüşe geçerler. Hoplatma:
Dudum Halayı'nın
Hoplatması musiki zamanlarının ve oyun hareketlerinin hızlanıp yürükleşmesinden
başka bir şey değildir. Dudum veya Duduş
Halay havasına şehirde Üç Ayak adı verilir. Havası şehirde ve köyde epey
farklıdır. Sözleri de vardır ve şöyle başlar: Pınardan dudu
geçti Meselâ Sivas'ın
Kangal ilçe merkezinde eldeki her hangi mahalli bir çalgıyla yürütülebilir. Çoğu
zaman kadınlar, nadiren erkekler tarafından oynanır. En az 3 kişi olmak üzere,
imkân nispetinde çok oyuncu yer alır.
|