Ege Bucaklarımızda Oyun

EGE BUCAKLARIMIZDA OYUN:

Zeybek oyunları çalımlı, kükreyişli ve belirli anların diz vuruşlarıyla sonra da oyun boyunca eni konu heykelleşmesini bilen dikelişleriyle en başta kahramanlığın timsalidir. Diz vuruş gösterilerinde düşmanın tepeleniş temsili yaşar. Yerleri okşayan eller topraktan bereket umuyor veya bereketi kutluyor görünür. Kollar yanlara açılınca da âdeta o bereketin herkese saçılışına şahit olunur.

Kahramanlıkta dillere destan olan Çakıcı, Çakırcalı ve Yörük Ali Efeler, Zeybeği âdeta gergef gibi işlemişlerdir. Aydın yöresinde İki Parmak Zeybeği oynanır. Aydın'ın "Kadı Kuyusu" Zeybek türküsü oyunla destekleşir:

Ne oldu bize, ne oldu bize
Yaylanın dikenleri gül oldu bize
Hısmın hısmın kinnendi bize
Dön gel ağam, dön gel, berhüdardayım
Garip bülbül gibi intizardayım

Kadı Kuyusu'dur bizim köyümüz
Germenciklidir aslımız, soyumuz
İçmezden yine garip kaldı birimiz
Gel kavuştur sen ey Boranlı dağlar
Eller göğsünde bir gelin ağlar

İzmir yöresinde Somalı ve Karadon Zeybeği, Ödemiş civarında Ağır Zeybek, Bergama yakınlarında Yalabuk ve Dağlı zeybekleriyle Koca Arap, İki Parmak, Soğuk Kuyu, Sabah Namazı ve Harmandalı Zeybekleri oynanır.

1. Kocaarap Zeybeği: Sözlerinde hamasî (yiğitlikle kahramanlıkla ilgili) bir eda vardır. Oynayanın halinden güvenin ifadesi akar. Arslanca bir güvenle yere diz kor ve adım atar.

Koca Arap dedikleri bir kara dana
Çeker bıçağı girer meydana
Böyle aslan doğuramaz her ana

Söylentiye göre bu oyun bir buçuk asır önceleri Bergama havalisinde ün salmış bir zeybeğin hareketlerinden çıkarılmıştır. Tek kişi oynar. Hareketler pek ağır, fakat zordur.

2. İki Parmak Ağır Zeybeği: Bunu iki zeybek yürütürler. Oyunda ellerin hareketi iki parmağa inhisar ettiğinden bu adı almıştır.

3. Soğuk Kuyu Zeybeği: Bir zamanlar Aydın ve Muğla yöresinde ün salmış Cert Osman adlı bir efenin Madra dağlarında soğuk kuyu başlarında otururken suyun soğukluğuna iz'feyle bu oyunu icat ettiği söylenirse de bu bir rivayetten ibarettir, bir ihtimaldir.

4. Harmandalı: Öbürlerine nispetle daha kıvrak olan bir Zeybek çeşididir.

Birkaç kişi yer alabilir. Anadolu illerinde de benimsenildiğinden, epey yayılmıştır. (Öteden beri yaygın bulunmuş olması da ihtimal dahilindedir.)

5. Sabah Namazı: Bu oyun pehlivan bir zeybeğin o yöre güreşinde geçen belirli hareketlerinden kalmadır. Davranışların her sabah idman yapan adı meçhul bir zeybeğin o çevre pehlivanlık tavırlarından mülhem düştüğü intibaı uyanmaktadır. Bir sıra üzere duran oyuncuların yekşekil hareketleri olurken birlikte diz vuruşlarıyla toprağın canı acır: Haydi yallah! En küçük tebessüm hiç bir Zeybek figüründe katiyen yer almaz. Ciddiyet bütün Zeybek çeşitlerinde esas olduğu halde, bazen kadınlar da oyunlara girebilir.

Giyim:

Zeybeğe kalkan efenin giyimi göz nuru eseridir. Sanat bakımından külfetli oldukları için ems'li (benzeri) günümüzde kolaylıkla yapılamıyor. Zeybek torunlarının sandık sepetlerinde dikkatle sakladıkları elbiselerden ancak faydalanılabiliyor. Mintan üzerine canfes bir gömlek ve sallama kollu cepken, açık mavi çuhadan bir dizlik ve üstünde sırma bağ bulunan tozluktan ibarettir. Ayaklarda pek yumuşak yemeniler, başta reng'renk oyalı bir yazma ve başlık vardır. Zeybek oyunlarına davul zurna eşlik eder.