|
TÜRK HALK OYUNLARI
KATALOĞU KARS OYUNLARI:
Iğdır Barı, Döne
Barı... Çoruhluların "Şeyh Ş'mil" oyununu Karslılarda aynı ustalıkla oynarlar.
Han Kızlar, Yüz Barı, Kars Gülü, Kentvari, Beş Açılan oyunları da oldukça
tanınmışlardır. Bunlardan Han Kızları'nı sadece kadınlar yürütür. Kars
oyunlarının bir kısmı (belki de çoğu" vals temposundadır. Azerbaycan musikîsinde
de aksak Türk tartımlarından hiç bulunmaz. Han Kızları oyununa şu şarkı (türkü)
eşlik eder: Araz üstü buz üstü
Kebap yanar köz üstü
Koy meni öldürsünler
Bir el' göz kız üstü
Ay l'çın, can l'çın
Can sana kurban l'çın.
.................................... erkekler çep
ağızları işlemeli, siyah kadife pantolon, ipek gömlek, cepken giyerler.
Ayaklarında yumuşak yemeni veya mesler bulunur. Kadınların kıyafeti ipekli bir
blûz altına renkli eteklikten ibarettir. Ayaklarında burunları sivri ve kalkık,
yumuşak derinden terlik biçimli çarık bulunur. Bazı gün gören
oyunların adları şunlardır: Enzeli, Düz Yallı,
Karabağ, Lezlû, Şeyh Ş'mil, Terekeme, Askaranî, Azerbaycan, Beş Açılan, Ceyl'nî,
uzundere, Kaşengi, Mirzanî, L'le, Köroğlu, Koçeri, Nazbarı. Çoğu tek veya ikili
oynanan çeşitlerdendir. Halka veya yarım
halka halinde yürütülen, yani bar olanları başlıca şunladır: Düzyallı,
Laçınbarı, Köçeri. Tek veya iki kişiyle yürütülenleri daha ziyade kasabalı ve
şehirli oyunlarıdır. Barlar daha ziyade köylerde yürütürler. ENZELİ:
Azeri oyunudur.
Azerbaycan'da Nazer denizinden Enzeli kasabasına izafetle adlandırılmıştır.
Çoğunlukla kadınlara ve kızlara has oyundur. Hemen daima tek oynanır. Bir kızla
bir delikanlının karşılıklı oynadıkları da bu oyunda sık sık görülür. Bütün
güzelliği en başka kol ve el hareketleridir. El ve kolların büyük ifade gücüne
(tarihî ems'lin tesadüfî andırışmalarından olarak) antik mısır oyunlarında da
zamanında şahit olduğu rivayet olunmuşsa da keyfiyetin teferruatıyla
(ayrıntılarıyla) ispatına maddeten imkân yoktur. Ölü danslarla diri dansların
mukayesesi güçtür. Asya'daki emsalle karşılaştırma yapılabilmesi keyfiyetine
gelince; bu, hayli imkân dahilindedir. Çünkü, folklor çeşitlerinin
karşılaştırması demektir. Hindistan danslarındaki el ve kol hareketleriyle bu
Kafkas oyun figürleri müşahhas (gözle görülür) örnek konular halinde
kıyaslanabilirler. Cümlesi (tamamı) Asya'dan müşterek (ortak) kaynak
sahibidirler. Bu müşterek kaynağın Orta Asya'da olduğu günün birinde
aydınlanabilir. Çünkü, Çin sarayı çağlar boyunca Yuğun uygarlığının danstaki
üstünlüğüne inançla bağlı kalmıştı. Bahsi geçen Azerî oyununun vücut hareketleri
de incedir. Fakat tarifçe ikinci önemde kalırlar. DÜZYALLI:
Düzyallı oyunu az
figürlüdür. Kolay ve herkesce öğreniliverecek bir tertipte olması bakımından
oldukça fazla yayılmıştır. Hem daha eğlencelidir, hem de uzun oynanılınca
yeknesaklık edinmesin diye şimdilerde bazı katımlar yapılmıştır. Bu hal, oyunun
tarzını gerçi bozmuş değildir ama, az çok şirinleştirdiği de muhakkaktır.
Meselâ, halka dönerken aralarda durur; her oyuncu bu duraklamalarda bilistifade
(yararlanarak) kendi sırası geldikçe halkadan ayrılıp tek başına ortada aynı
ayak figürleriyle oynar. O esnada halkadakiler tempo dairesinde el çırparlar.
Ortadaki oyuncu oynaya oynaya dönüp yerine gelince, halka yeni baştan deveranına
koyulur. Sonra tekrar durur, bu sefer bir başka oyuncu çıkar. Böylelikle asıl
oyunun her tekrarlanışı bu tekli oynanışlarla bölüntülere uğrar ve neticede
yeknesaklık (monotonluk, tekdüzelik) yok olur. Günümüz düğün ve derneklerinde
kadın - erkek karmalığıyla oralarda en çok yürürlükteki oyun budur. Gün görüp
(ilgi görüp) neşe ve sevinç vesilesi olmaktadır.
|