TÜRK HALK OYUNLARI
KATALOĞU KIZIK HALAYI:
Sivas
oyunlarındandır. Zevkli hamleleri ve nefis yaylanışlı figürleriyle toplu oyunlar
arasında seçkin bir yeri vardır. Kızık Halayı'nın üç bölümü şunlardır:
1. Ağırlama, 2.
Sıktırma (Yanlama), 3. Hoplatma. Ağırlamanın üç
figürü vardır. Birinci figürü, oyuncular yer değiştirmeksizin yaparlar. İkincisi
yürüyüş figürüdür. Üçüncü de eller bırakılır. Küçük parmaklardan
kenetleşilerek sıra olunmak suretiyle Kızık'ın ağırlamasına başlanır. En az üç
oyuncu l'zımdır. 6 - 8, orta bir kadrodur. Daha fazlası da olabilir. Sayının
azlığı ölçüsünde sıra düz olur. Kalabalık dizi, kendiliğinden kavisleşir. Çünkü
başçekeni bütün oyuncuların görmesi gerekir. Musiki'nin dörtlük
zamanında sağ ayaklar belli belirsiz yerden kesilir ve tekrar basılır. İkinci
zamanda gövdeler sağa bindirilir. Bu anda oyunu dizisinin hafifçe sağa doğru
sallandığı görülür. Üçüncü de sol ayaklar yarım sola atılarak ökçeler üstüne
konulur. Her iki diz hafifçe kırılıp gövdeler sola ileri götürülür. Dörtte,
dizler ve gövdeler doğrultulur. Oyun dizisi ilk başladığı gibidir. Yalnız
oyuncuların annacı (cephesi, dizi yönü) yarım sola dönmüştür. Dizleri kırıp
doğrultma ve gövdeyi sola ileri verip sağa geri alma tarzında yaylanılarak
yapılan bu figür üç defa tekrarlanır. Musiki yeniden başa
dönünce ilk dörtlük zamanda sol ayaklar geri alınır. Bu sırada oyun tam ilk
başladığı duruma gelmiştir. İkincide gövde sola bindirilir. Bu sırada oyun
dizisinin sola doğru güzel bir sallantı yaptığı görülür. Üçte sağ ayaklar, yarım
adım sağ ileri atılarak ökçe üzerine konulur. Aynı anda her iki diz hafifçe
kırılır, gövdeler sağa ileri gider. Dörtte doğrultulur. Sağ ayaklar ileride
olduğu halde yapılan bu figürde üç tamamlanınca musikî yine başa dönmüş bulunur.
Bundan sonraki ilk dörtlük zamanda sağ ayaklar yerine götürülür. İkincide
gövdeler sağa bindirilir ve kalın çizgiyle işaretli bölüm bir daha tekrarlanıp
yürüyüşe geçilir. YÜRÜYÜŞLER:
Yukarıda tarif
edilen figürlerin son şekline göre oyuncuların annacı yarım sağda, sağ ayaklar
ise ileride ve ökçe üzerindeydi. İşte oyun bu haldeyken musikî tekrar başa
geçince, bu sefer ilk dörtlükte sağ ayaklar yerine getirilmez, tekrar yarım sağa
alınır. (Oyuncuların annacı tam sağa dönmüştür). İkincide gövde sağ ayağa
bindirilirken sol ayaklarda yerden kesilir. Üçte sol ayaklar bir adım ileri
atar. Dörtte gövde sol ayağa yüklenirken sağ ayakta yerden kesilir. Beşte, sağ
ayaklar bir adım ileri atılır. Altıda, sol ayaklar yerde, kaldırılırken gövde
sağa bindirilir. Yedide, soy ayaklar sağların yanına getirilip hafifçe yere
vurulur. Sekizde böylece durulur. Musikî başa dönünce
ilk dörtlükte sol ayaklar bir ayak boyu sola geri alınır. İkincide gövde
ağırlığı sola bindirilir. Üçte oyuncular yarım sola dönerken sağ ayaklarda bir
adım ileri atılıp ökçe üstüne konur ve aynı anda her ileri diz hafifçe kırılır.
(Oyuncuların annacı yarım sağa yönelmiştir). Dörtte doğrultulur, beşte tekrar
kırılır, altıda yine doğrultulur, yedide kırılır ve sekizde doğrultulur. Bu
güzel yaylanışlardan sonra musikî başa geçtiği vakit ilk dörtlük zamanda sağ
ayaklar solun yanına getirilir. İkide gövde sağa bindirilir. Tarifi geçen
figürlerin son durumu; oyuncuların annacı yarım sağda, sağ ayakları ilerde ve
ökçelerin üzerindeydi. İşte durum böyleyken musikî başa geçince ilk dörtlükte
sağ ayaklar yerine getirilmez, tekrar sağa alınırlar. (Oyuncular tam sağa dönmüş
ve yürüyüş durumuna geçilmiştir). Bazı oyuncular
yürüyüşleri ayak değiştirme suretiyle de yaparlar. Fakat oyunun ana çizgisinde
ayak değiştirerek yürüyüş yoktur. EL BIRAKMALAR VE
HAMLELER: Oyun yukarıdaki
şekilde devam ederken bir ara baş oyuncu yanındakinin elini bırakır, öbürleri de
onu taklit ederler. Oyun figürlerinde değişiklik olmaz. Fakat, hafifçe yaylanış
şeklinde önce yapılan figürlere kol hareketlerinin de katılması, oyunun
görünüşünü pek şirin bir h'le getirir. Sağ ayak üzerinde sağ diz kırılırken, sağ
kolların (el ayası ufka gelecek surette) üç defa hamle yapması ve sola dönülerek
sol kollarda aynı hamlelerin tekrarlanması şeklinde gösterilen bu figürler Kızık
Halayı'na doyulmaz bir güzellik kazandırır. Hamleli figürlerde
sağ el saldırıştayken sol eller arkaya atılıp kalçaya konulurlar. Sol ellerin
hamlesinde de sağ eller aynı durumu alırlar. Üçer defa yapılan bu hamlelerden
sonra ayakların geri alındığı yerlerde kuvvetlice el çırpmak (çepük çalmak) da
oyunun can damarlarından biridir. Yürüyüş figürlerinde kolların hareketi serbest
kalır. Kızık Halayı'nda üç
sefer sağa hamle yapıldıktan sonra kuvvetli el çırpmasıyla üç defa da sola
yapılması ve böylelikle oyun dizisinin bir sağa bir sola hamle gösterip alanda
dolaşması halayın en özlü tarafıdır. Bu oyunun
yürütüldüğü köylerde halk arasında muadil (benzer, eşit) tavırlar, ancak
güreşlerden önce pehlivanlar arasındaki perdahlamalarda görülebilir.
Pehlivanların perdah figürlerinden bir çeşit olan bu hamle vaziyetlerinde çok
kere bir de "Hayaah!" kuvvetlice n'ra basıldığı olur.
|