Samsun'un Vezirköprü İlçesinde Oyunlar

TÜRK HALK OYUNLARI KATALOĞU

SAMSUN'UN VEZİRKÖPRÜ İLÇESİNDE OYUNLAR:

Yörede göçmen köyleri varsa da bunlar kaza merkezinden uzaktırlar. Halkları Sel'nik tarafından gelmedirler. Bu kaza merkezinin halkı yerlidir. Görenekleri öbür yöre köyleriyle birdir.

Vezirköprü'nün Adatepe, Akviran, Göl ve Çekme köyleriyle öbür bütün köylerde yürütülün oyunlar (Çerkes köyleri hariç) şunlardır: İki Ayak, Üç Ayak, Dört Ayak (Dik Horan), Sarı Kız, Timur Ağa. Hoş Bilezik., Allama Sallama, G'vur Horanı, Sivas Ağırlaması, Çorum halayı, Burçak Tarlası, Tamzara, Karadeniz Horonu, Çili Gız, Simsim.

Köylerde olsun kazada olsun kadınlı erkekli sıra oyunları (Çerkesler hariç) yoktur. Dinî kaçınma (tesettür) ve zihniyetten gelen ayrılık devamdadır. Kadınlar, kendi toplantı vesilelerinde, hususiyle (özellikle) düğünlerde oynarlar. Girl'n ve Çul köyünde başka Alevîlik'ten kalma köyler bulunmayıp oralarda göreneğe dayalı iki cins birliktelikli (kadınlı - erkekli) toplu oyunlar yer alabilir.

Simsim hariç, öbür oyunlara 6 - 10 kişi katılır. Oyun yerinin büyüklük ve küçüklüğüne göre oyuncu sayısı değişir. Ancak, altı kişiyle oynamayı beğenirler.

Ellerine usul tutucu (vurucu) şıkırtı 'leti almazlar. Köçek ve meclis oyunlarında zil ve tahta kaşıkla tartım tutulur. Simsim, Halay ve Horonlarda ele hiçbir şey alınmaz.

Yukarda adları sıralı oyunlara bir davul bir zurna refakat (eşlik) eder. Meclislerdeki oyunlara imkân ve şartlara göre el davulu, zurna, cumbuş (cümbüş) keman eşlik eder. Çoğu zaman biri mutlaka el davulu olmak üzere iki çalgı refakat eder.

Oyuncular Halay çekerken türkü söylerler, oyuncubaşının idaresinde türküye başlanınca davul - zurna susar. Beyitler (dörtlükler) bitince tekrar çalmaya devam eder, böylece türküler söylenir:

Ayna attım tarlaya
Pırım pırım parlaya
Nerde güzel varısa
Gelsin bizim oraya


Vur davulcu davulu
Çal zurnacı, zurnayı hey hey!

Depe öte yüzünde
Öküz yidi kabağı
Horoz gözün kör olsun
Ne tez ettin zabahı

Vur davulcu davulu
Çal zurnacı, zurnayı hey hey!

Kayalarda sarmaşık
Ben oldum kıza 'şık
Kız aklıma geldikçe
Elimden düştü kaşık

Vur davulcu davulu
Çal zurnacı, zurnayı hey hey!

Göğde döner akbaba
Samana soktum yaba
Sevdiğimi almadan
Bana ne ettin baba

Vur davulcu davulu
Çal zurnacı, zurnacı hey hey!

Vezirköprü köylerinde değişik oyunlar göze çarpmamaktadır. Yani, aynı oyunlar her köyde oynanılmakta, yalnız oyunların yerli veya taşradan gelmeliğini ayırt etmek güçleşmektedir.

Oyunlar Halay ve Horon adıyla isimlendirilmektedir. Başka genel oyun adı meselâ Bar yoktur.

Çocuk çalgısına, orijinal oyun ve ne de tekerlemesine pek rastlanmaz.

Köylerde hasat ve yayla zamanında ve rençberlik vesilelerinde çalgıya baş vurulduğu yoktur.

Vezirköprü'nün (Çerkesler hariç) bütün köylerinde oyunlar birbirine benzemektedir. (göçmen köyleri hariç). Oyunların ezgileri de aynıdır. En iyi oyuncular; Boruk, Göl, Adatepe köylerinde yetişmektedir. Davul - zurnacı ise; çeşitli köylerde bazen biri, bazen diğeri, bazen de her ikisi vardır. İkisi aynı köyden belki yalnız bir köyde vardır. Düğünlerde birleşirler. Oyma ağaç, Göl, Aşağınarlı, Çekme, Salavkolu, Akviran ve Esemen köylerinde davulcu yahut zurnacı bulunmaktadır. Bu şimdiki durumdur.

Civar köylerinin deyişine göre oyunları dörde ayırmak gerekmektedir:

1. Halay:

Bunlarda türkü söylemek şarttır. Ezgi, Horanlardakine nispetle daha ağır fakat Horandaki ezgilerin aynıdır. Oyunun figür ve hareketleri ayrı karakter taşır.

2. Horan:

Bunlar hareketlidir, türküsüzdür. Halay ezgileri aynen çalınır, kıvrak vurulurlar. Oyunda yalnız hareketler değişir.

Halay ve Horonları yine kendi aralarında üçe ayırmak gerekir:

a) Yalnız Halay olarak oynananlar: Uzun Halay, Burçak Tarlası.
b) Yalnız Horan olarak oynananlar: İki Ayak, Üç Ayak, Dik Horan, G'vur Horanı, Sarı Kız, Tamzara.
c) Hem Halay hem de Horan olarak yürütülenler: Allama Sallama, Karadeniz Horanı, Hoşbilezik, Çillikız, Sivas Ağırlaması, Çorum Halayı.

3. Simsim:

Karşılıklı ikişer kişiyle oynanır. Meydanda en fazla 4 - 6 kişi bulunur.

4. Meclis Oyunları:

Düğün, nişan, sünnet düğünü ve bayramlarda köy gençleri bir odada toplanır. Temin edilebilirse tek zurna, Cumbuş (cümbüş) ve el davulu (def) ile eğlenilir. Daha ziy'de el davulu iş görmektedir. İçlerinden biri el davulunu çalar. Sesi elverişli ise türkü de çağırır, müsait değilse iyi sesli biri onun tartımıyla söyler. İki - üç kişi de Çiftetelli gibi bir oyun yürütür. Oyunu bırakacağı zaman meclisteki gençlerde birini elini tutup oyuna kaldırır ve kendisi onun yerine oturur.

Kadın ve erkek meclislerinde yürütülen oyunlarla türküler birdir. Oyuncular içinde zil ve tahta kaşıkla ortaya çıkanlar da olur.

Vezirköprü kasabasında (merkezde) kayda değer hiçbir oyun yoktur. Eğlencelerde Çiftetelli ve Osman Ağa oyunlarından başkası oynanmamaktadır.

Halayda söylenen türkülerde yukarda aldığınız dörtlüklerin başka kıtaları da vardır: Bu, daha ziy'de Dört Ayakta söylenir. Allama Sallama oyununda söylenişinde yalnız nakarat değişmektedir. Şöyle ki:

Ayna attım tarlaya

Allama sallama kokulu gelin
Aynası belinde (cebinde) sokulu geldi

Pırım pırım parlaya

Allama sallama kokulu gelin
Aynası belinde (cebinde) sokulu geldi

Nerede güzel varsa

Allama sallama kokulu gelin
Aynası belinde (cebinde) sokulu geldi

Gelsin bizim oraya

Allama sallama kokulu gelin
Aynası belinde (cebinde) sokulu geldi

Her halayda söylenebilenler 50 - 60 dörtlük arasında mevcut olup bazıları şunlardır:

Karşıda herg ediyor
Herginden su gidiyor
Hergin başında kalsın
Y'r elinden gidiyor

Bahçelerde ham erik
Dallarını eğerik
Bizde derler oyuncu
Biz güzeli severik

Ay doğar sini sini
Ben sevdim birisini
Eğri kılıç boynuma
Söylemem doğrusini

Kıran'dan aşan gelin
Al yeşil kuşan gelin
Kocan çirkin, sen güzel
Ahrette boşan gelin

Aşma, Kıran aşma
Ben seni tanıyorum
Yaylanın güllerini
Ben seni sanıyorum

Gemi gelir Samsun'dan
Direkleri kirazdan
Sana bir çift sözüm var
Şimdi değil birazdan

Su gelir bulanarak
Dereyi dolanarak
Ah, buna can mı dayanır
Y'r geçti salınarak

Bakır doldu duruldu
Maşavralar kuruldu
Şu Şerif'in yoluna
Beş tabak cam kırıldı

Erkek meclislerinde söylenen türküler:

DEVECİ

Çek deveci develeri yokuşu (aman)
Kadehlerimiz birbirine tokuşa (aman)
Üşüdükçe çek yorganı (aman)
Çocuk değmiş yaşına (aman)

KONYALI

Hey hey! Haniya da benim elli dirhem pırasam
Çıra yaksam Konyalımı arasam
Yürü yavrum yürü, Konyalım yürü

Hey hey! Haniya da benim elli dirhem şekerim
Sen sarhoş ol, ben cezamı çekerim
Yürü yavrum yürü, Konyalım yürü

Şimdi de "sıra türküleri"nden birkaçını verelim:

Bahçalarda pırasa (leylim)
Yaprağına kar yağsa (leylim)
Kızlar kocasız kalsa (leylim)
Bek'rlara yalvarsa (leylim)

İlengerde su durur (leylim)
Bu yıl kızlar kudurur (leylim)
Kudurmayın hey kızlar (leylim)
Size koca bulunur (leylim)

Al eline kavalı (leylim)
Vur kavalı kavalı (leylim)
Canım karar almazsa (leylim)
Bırak da gel davarı (leylim)

Yokuşta yoruldun mu?
Sözüme darıldın mı?
Sen bana yâr olalı
Boyunca sarıldın mı?

Kaya dibi beklerim
Vay benim emeklerim
Eller yâr yâr dedikçe
Sızılar kemiklerim

Al elmanın dördünü
Sev güzelin merdini
Seversen güzel sev
Çekme çirkin derdini

Kadın meclisi oyunlarında söylenen türküler:

Irmak vermiyen "?" (ney nam)
Atlarım taştan taşa (ney nam)
Başındaki yazmayı (ney nam)
Yırtarım baştan başa (ney nam)

Çay(ı)ra vurdum kazmayı (ney nam)
Y'r örtünmüş yazmayı (ney nam)
Anenden mi öğrendin (ney nam)
Türlü türlü gezmeyi (ney nam)

Karatavuk kaçıyor (ney nam)
Kanedini açıyor (ney nam)
Bıldır ki sevdiğim (ney nam)
Bu yıl benden kaçıyor (ney nam)

TAŞOVA SİMSİM'İ (SİNSİN'İ):

Bu oyun Tokat'ın Taşova kazası ve civarında düğün ve bayramlarda oyun yerinde yanan ateşin çevresinde ikişer kişi tarafından karşılıklı olarak oynanır. Ele tempo tutucu herhangi bir 'let almazlar. Oyunculara davul - zurna eşlik eder. Oyun sırasında türkü söylenmez. Pek hareketli olan Taşova Simsimi civar illerde (Samsun'da ve Vezirköprü'de de) Sim Sim adıyla oynanmakta fakat ezgi ve figürler değişmektedir.






 
Bu site Kültür ve Turizm Bakanlığı Bilgi Sistemleri Dairesi Başkanlığı tarafından hazırlanmıştır.
Bu sayfa 8786 kez gösterilmiştir.