TÜRK HALK OYUNLARI
KATALOĞU SÜZME OYUNU:
Bitlis, Ahlat,
Erciş ve Tatvan yörelerinin oyun geleneklerinden söz açılınca Süzme Oyunu en
başta akla gelecek çeşittir. Düğün ve bayramlarda oyun faslına onunla başlanır.
Ağırca tartımlı ve
sözlü olan Süzme oyunuyla oyun faslına girilir. Karma dizide bir kadın bir erkek
sırasıyla yer almış bulunurlar. Türküsünü çağırarak hilali (aya benzer) yarım
daire halinde hareket ederler. Kenardaki davul zurna, söyleyişi örtmeyecek
surette mümkün mertebe hafif çalarak sözlere eşlik eder. Oyuncular, oldukları
yerde hem söyler, hem de tartıma göre ahenkle sağa sola ağır ağır sallanırlar.
Bir müddet, böylece iki yana sallandıktan sonra harekete geçilir. Tutumlu bir
yan yürüyüşle tartıma ayak uydurulmuştur. Biraz da bu seyirde devam edildikten
sonra ileri geri adım hareketleri yan yana gidişlere ilave olunur. Bu
hareketler, türkünün devam müddetince sürer. Türkü susunca
yalnız davul zurna ezgiyi bir iki defa tekrarlar ve alınacak (oynanacak) oyun
çeşidi için geçiş ayağını vurur ki tartım bu münasebetle nispeten hızlanır.
Figürler aynı
kalmakla beraber artık hız edinmişlerdir. Canlı fıkranın (bölümün) biraz
devamından sonra oyuncular Meral oyununun türküsüne geçerler. Bu birinciden daha
canlı bir çeşit olmakla beraber, figürler bakımından onun aynı gibidir. Bir
müddet devam edildikten sonra kadınlar saftan ayrılarak onun yerinin bir
kenarında dizi halinde durur ve beklerler. Bu ayrılış
sırasında oyunun tartımı bile duraklayıp bozulmadığından alanda yalnız kalan
erkekler, gayet sert tartımlı figürleri olan ve Tiringo (Diringo) denilen oyuna
başlarlar. Bu oyun, önce gitgide çılgınlaşarak bir cezbenin vecdine (kendinden
geçme haline ) geçmek isteniliyormuş gibi olur. Bir müddet böylece devam
edildikten sonra hareket usul usul yumuşar, durulur ve aheste halini alır.
Erkeklerin oyunu boyunca kenardaki kadınların münasip (uygun) zamanlarda tartım
dairesinde el şaplatmaları (vurmaları) delikanlıları fazlasıyla coşturur.
Yavaşlayış sırasında Tiringo havasının bir fıkrasını (bölümünü) zurna yavaş
yavaş çalarken oyuncular kadınlar dizisi önüne gelmiş bulunacaklarından bu
kadınlar tekrar ve tartım hiç bozulmaksızın erkeklerin safına kayarlar. Akabinde
de (sonrasında da) Papuri oyununun türküsünü söylemeye koyulurlar. Bu sefer,
erkekler şarkıya (türküye) katılmaksızın oyunun hareketlerine uymakla
yetinirler. Diğer karma oyunlara nispetle hızlıca yürütülen bu oyun da arzu
edilirse sözlerin bitimine kadar sürerek nihayet oyun faslının tamamı sona ermiş
olur. Dizi kalabalıkça
olur. Bir başında erkek, öbür ucunda kadın olmak üzere iki başçekeni bulunup
hareketleri bunlar idare ederler. Süzme, Meral , Tiringo ve Papuri sırasında
türkülü yerleri hep kadınlar söylemekle beraber, sonuncu Papuri oyununun en
nihayetinde erkekler de türküye katılabilmektedir. Kısaca: 1. Süzme, karma
oyundur. 2. Meral, karma
oyundur. 3. Tiringo,
erkeklere mahsustur. 4. Papuri, karma
oyundur. Dörtlü Süzme
Oyunu faslından 1,2 ve 4 karma kısımlarının kadınlarca söylenen türkülerine
gelince, Süzme'nin sözleri şunlardır:
Horozu kattım
ayvana, Dedim değme şu hayvana Budur ki kilsadan (harmandan) gelir (emma
gelir) Nazlı yar erkadan gelir Yar kaşların
karasına, karasına Yar hal vurdum arasına Yar seni merhem demişler (yâr
demişler) Bu sinamın yarasına Göklere yıldız
serseler (yar serseler) Yar, sevgin beni örseler Canımı kurban ederim (ben
ederim) Yar seni bana verseler Denizler susuz olur
mu (deh çakıl daş) Dibi de kumsuz olur mu? Hele bir gez ki düşünün (yâr
düşünün) Bir yiğit yarsız olur mu? Çay içindedir çakıl
daş (deh çakıl daş) Gönül, kanlı gözümde yaş Aklımı başından aldı (emma
aldı) Orta boylu bir kara kaş Meral oyununun
türküsü şudur: Can meral, can,
eylen, eylen, eylen Dur gelin dur, yareli bülbülüm, meralim gel Can gülüm can, kal,
eylen, eylen, eylen Vurdun beni yareli canım, bülbülüm gel Gel gelin gel, yar
gelin, eylen, eylen Kurban meral, yareli bülbülüm, meralim gel. Papuri oyununun
türküsü de şöyledir: Papuri here
(nereye) varam? Halım yok seni alam Anan hidmetin dutsun Seni sinama
saram Çarşıda olur
atlas Atlasa iğne batmaz Nişanlı olan kızlar Geceleri yatamaz
Çarşıda olur
kına Okkası gelir ona Güzel kızın ismi ne? Kara gözlü suna
(emine) Ocakta duman
olur Günler bir zaman olur Şu Erdic'in (Erciş)in kızları Dağlarda (her
yerde) yaman olur Kaleden attı
beni Toprağa kattı beni Ağem bezirgan olmuş Götürdü sattı
beni Gökte yıldız
satılmaz Gül dikenden ayrılmaz Sevdiğinle baş başa Uykulara doyulmaz.
Gitgide ağırlaşan
bu son fıkra (bölüm) arzuya göre birkaç kere tekrarlanabilir. Tiringo'nun bitimi
Papuri'nin başlangıcını teşkil ederek şöyle olur. Papuri oyununun
türküsü bundan sonra takriben 160 mentronom hızıyla şöylece alınıverir.
Notası verilen hava
ve türküler çeşitlemelere öylesine elverişlidirler ki üstte tespit edilenler
onların epey dinlendikten sonra yazılmış rastgele birer anı olmaktan başka bir
şey değillerdir. Bununla beraber, icrada tecrübeli zurnacılar ezgilerin ana
çizgilerini katmalara rağmen kaybettirmezler. Tartımın özü vurgularıyla açık
kalır. Bunda davulun rolü kesindir.
|