TÜRK HALK OYUNLARI
KATALOĞU TOKAT OYUN
HAVALARI: Tokat yöresi halay
bölgesinden sayılıp nice halayın türküleri de vardır. Lorki, bu yörede oynanır.
Şah İsmail Ceng-i Harbisi gibi oyunsuz türküleri, oyunlulardan ayrıdır. Kurbiyet
(komşuluk) dolayısıyla bilhassa Karadeniz'den gelmeliği açık olan tek tük
unsurlar dışında Tokat ve yöresi kendi mahfûz'tı (koruduğu unsurlar) bakımından
da oyunlarca zengindir. Tokat'ta yürütülen
halaylar daha ziyade Ağırlama ve Yeldirme kısımlarının birleşmesinden meydana
gelmektedir. Sin sin oyununa burada Simsim denir. Semağ oyunu da
halaylar gibi Ağırlama ve Yeldirme bölümlerinden meydana geliyor. Sema'ya
kalkanlar, tabii ve aleni tarikatlarda 2-10 kişi olabiliyordu. Gözcü, kadın ve
erkeklerden iyi sema edenleri kaldırır ve niyaz (selam, dua) alır. Bazı yerlerde
erkek kadının, bazı yerlerde de kadın erkeğin elini öper, niyaz alır, sonra aşık
çalıp söyler ve oyun başlarmış diyen olduysa da buradaki çeşitlemelerde de birer
şaşırtmaca takdiği sezinleniliyor. Tokat'ın oyunlu
toplantılarında bir veya iki bağlama yahut çöğür, bir bağlama ile bir keman
çalınır, tef kullanılmazmış. Arguvan Zamahı'nın
Ağırlama kısmı beş vuruşlu (Türk aksağı gibi) ölçüde, Yeldirme kısmı ise çift
vuruşludur. Kırat'ın Ağırlaması Arguvan'ın Ağırlaması gibidir, fakat
Yeldirmesinde figürler ayrılır. El çırpmalar vardır. Sözlü ezgisinin usulü çift
vuruşludur. Gönüllüler Zamahının Ağırlaması 9 vuruşlu, Yeldirmesi beş vuruşlu.
İki tartım da tabiatıyle aksaktı. Reşadiye'den Tiyeba, Almus'dan Levke
köylülerine, Zile'nin de Iğdır bucağına bağlı Ağca Keçili köyünde ve o yörede
ezgiler 2,5 ve 9 vuruşluydu. Ezgilerin kendilerine göre ayrı bir edası vardır.
Samahlar,
Ağırlamalarında bazı halay figürleri andırsa da Yeldirmeleri apayrı bir karakter
taşıyor. En çok beş vuruşlu olan, yani o yolda gösterilen bu hızlı oyun kısmında
Samah edenler aksak tartıma hiç şaşırmaksızın bağlı kalabilirler. Tokat'ın Levke
yöresinde çeşitli halaylar bilhassa herkesçe seyredilebilen oyunlardır; Garhın,
Üçayak, Hanım Kızlar, Diley vs. Omuz halayı da çekerler ki her yerde yoktur.
Birkaç oyuncunun omuzlarına birkaç oyuncu çıkar. O şekilde, iki katlı bir halka
halinde oynarlar. Ellih, Alaçam,
Sarsıl gibi zamah oyunları da vardır. Dede Oyunu:
makyajlı, ayrı giyimli, yardımcı malzeme kullanan köy açık hava
temsillerindendir. Cümlesine (hepsine) davul zurna eşlik eder.
|