Türkmen Kızı

TÜRK HALK OYUNLARI KATALOĞU

TÜRKMEN KIZI:

Çorum'un kendi yöre oyunlarından olan Türkmen Kızı ya tek kadın tarafından ya da kadın erkek bir çift oyuncuyla icra edilir. Oyunun kendi havasını meydan sazı veya bağlama çalar. Ezginin demelerini (sözlerini) birkaç kişinin bir ağızdan söylemesi adet olmuştur. Oyunun tek özelliği, sözlerin mana ve ifadesine göre figürler göstermekten ibarettir. Bir kız topluluğu tarafından oynandığı nadiren görülür.

I. Oyuna girilmezden önce saz (meydan sazı) bir başlangıç havası vurmaya koyulur ki bu, oyuncuları ortaya davet yollu bir giriş musikîsidir. Ezgisi, oyunun asıl havasından ayrı olmakla beraber, makam bakımından en uygun düşecek bir seçimde görünür. Oyuncular ayağa kalkarak gezinmeye başlarlar. Kısa süren bu orta seyranından (gezinmesinden) sonra saz asıl Türkmen Kızı havasının henüz sözsüz çalınacak giriş cümlesine geçer (yani burası esas oyun havasının kendi başlangıç kısmıdır). Oyunun bu giriş yerinde yine havanın tartımına uyularak yürüyüş yapılmaya devam edilir: Önce sol ayak ileri atılır, sağ ayak onun tam yanına çekilerek bir duraklama anı olur. Bu hafif tereddüt vakfesinden (duraklamasından) sonra tekrar sol ayak atılır, bu sefer sağ ayak yavaşça onun yanına getirilir ve ihtiyatın (tedbirin) ifadesi olur. Yani, hizadan ve ara verilmeden birer adım ileri atılarak sol ayak bu sefer -başlangıçtaki gibi - sağın yanına süratlice çekilir. Durulmadan tekrar sağ ayak atılır, şimdi sol ayak yine usulca çekilerek aynı hizadan ileri atılır. Böylelikle birinden öbürüne geçmeli teker adımlarla tartım dairesinde yürünmüş olur.

Notanın sonunda, ayaklar yan yana durularak tekrar baştan başlanır. Buradaki ayak hareketi şekilleriyle herhangi bir oyunun ayak hareketleri, nota kıymetlerinin muhtelif tarzlarıyla yazılabilirler.

Kız ve erkek çiftinin birlikte oynaması, bu oyunun esas şekli olduğuna göre, giriş ezgisinin devamı boyunca kız oynar, erkek ayakta el şaplatır. Az sonra, sözlü kısım başlar başlamaz da erkek aynen kadın oyuncunun yürüyüş figürünü tekrarlayarak bir daire çizmek suretiyle oyunun demeli (türkülü, sözlü) bölümüne geçilmiş olur. Yürüyüşlerde, iki kolun dirseklerden yanlara doğru hafifçe kırık şekilde uzanık tutulması, figür icaplarından olup bu sırada baş, şehadet ve orta parmaklar burula burula şıklatılır.

II. İkinci kısma geçildiğinde demelerin (sözlerin) manasına göre oyuncular birer tavır takınarak, ifadeye hareketlerle katılmış olurlar. Meselâ: demelerin bir parçası şöyledir:

Türkmen kızı inek sağar
Uzun saçın yere değer
Sevsin diye boyun eğer

Leyli de leyli Türkmen kızı
Sen allar giy, ben kırmızı

Nakarat: