TÜRK HALK OYUNLARI
KATALOĞU VAR ANAM GEL
ANAM OYUNU: Manisa'nın Soma
ilçesinin Tarhala oyunlarındandır. Erkekler bir tarafta, kadınlar öte yanda
kendi alemlerindedirler. Koyun yatırma adetine de sahne olan bu kurban bayramı,
orada bilhassa genç kız ve delikanlıların umut günüdür. Bir ara delikanlılar
genç kızlara elli metre kadar yaklaşınca onlar da oyun hazırlamaya giderler.
Erkekler dümbelekler çalarak oynarken kızlar seyirci kalır. Sonra, kızlar Ayak
Oyunu'na geçerler. On beşlik kızlar ve
daha büyükçeleri, meydanın ortasına gelip bir halka kurarlar. Zeybek kıyafetine
giren bir kız on kadar kız kılıklarıyla yan yana durur. Bu kızlar, erkekleri
temsilen bellerine birer çubuk parçası sokarlar. Karşı taraftakilerden biri de
kocakarı kıyafetine girerek, kızların yanında yer alır. Delikanlılar, kızlara on
metreye kadar yaklaşırlar. O gün, kızlar çok serbesttir. Çünkü, bu gün "bekar
kızların talih günü"dür. Erkekleri temsil
eden taraf ellerini kaldırıp ayaklarını çağırdıkları türküye uydurarak
karşılarındaki kızlar grubuna doğru oynaya oynaya yürürler. Birlikte ve tempoyla
şık şıkır çağırdıkları türkü şudur: Var anam, gel
anam İşte nişanlımı getirdim İşte yüzüğümü getirdim Ölmeden gel anam
Kızları temsil eden
grup cevap veriyor: Sizin nişana tasma
derler Sizin yüzüğe halka derler Al kelam ile dünür Gel kelam ile
dünür Oyun böylece
karşılıklı manilerle devam ederken cümlesinin (hepsinin, tamamının) nakaratı
olarak "Al kelam ile dünür" söylenir. Karşılıklı olarak onar onar gidip
gelişlerde çok nazlı ve pek şirin edalarla oynar, sekmelerle karışlaşırlar.
Türkünün geri kalan
sözleri karşılıklı olarak şöyledir (Daima bir taraf iki mısrayı nakaratıyla
birlikte söyledikten sonra, karşı taraf da nakaratıyla birlikte dört mısra
söyler. Tekrar birinciler aynı ölçüde sözlere devam ederler): Delikanlıları
Temsil Eden Grup - İşte küpemi
getirdim İşte altınımı getirdim - İşte incimi getirdim İşte fistan
getirdim - İşte fotin getirdim İşte çorap getirdim - İşte ferace
getirdim İşte üç etek getirdim - İşte libade getirdim Bıçakcık olsa,
bıçakcık olsa Belinde dursa,
belimde dursa - Benim oğlum küstü
gitti Alakçasına şaştı gitti. Kızları Temsil Eden
Grup - Sizin küpeye
boncuk derler Sizin altına eşek nalı derler - Sizin inciye boncuk
derler Sizin fistana çuval derler - Sizin potine çarık derler Sizin
çoraba tutaç derler - Sizin feraceye kepenek derler Ona bizde bulaşık bezi
derler - Sizin libadeye hasır derler Kısacık (altın dizisi) olsa, koynumda
dursa Tekecik (tepelik) olsa, başımda dursa - Ben kızımı Şam'a
veririm Dam'dan ırak yere veririm Yine size vermem. Bu türküden sonra
usulü dairesinde oynaya oynaya halka haline gelerek otururlar. Kocakarıya
yaklaşan zeybek kadın, üç defa köpek gibi havlayıp güç hal ile oturur. Deminki
sözleri hatırlar, sinirlenir ve nihayet der ki - Allah'ın emriyle,
koca bıçağın demiriyle bize kızı verin. Oğlan tarafı
bellerindeki değnek parçalarını pala gibi çekerek ayağa kalkar. Kızlar ise:
- Oğlanları
görelim, diyerek yumuşarlar. Oğlanları temsil
edenler, dizilirler. Kızlar da onların karşılarında sıra olurlar. Kızlar ile
oğlanlar birbirlerini muayene ederler. Bu sırada asıl delikanlılar on adım
kenarda kızları seyretmektedirler. Oğlanları temsil
edenlerden birkaçı kızlara hücum ederek birkaçının başörtülerini çekerler.
Saçlarından tutup hep taraflarını açarlar. Artık namahremlik (kaç-göç)
kalmamıştır. Ev haliyle kalan kızı az sonra gûya kaçırırlar. Diğerleri el
çırpar: - Aldık kızı! Aldık
kızı! Oyun bitti! Bu oyundan maksat,
delikanlıların evvelce tasarlayıp kızlara bildirdikleri kızı açık saçık
görebilmesidir. Tabiatiyle, oyundaki kızlar, hep iyi giyimli süslü püslüdürler.
Görülmüş ve sesi duyulmuştur artık. Altınları bile göze çarpmıştır. Bir hafta
içinde ailesinden istenilmesi mecburidir. Aksi takdirde, gelecek yılın "koyun
yatırması"nı bekleyecektir. Evlendikleri
takdirde, kadın her zaman kocasına; "Sen beni Koyun Yatırma'da göre göre bile
bile aldın. Şimdi niye beğenmiyorsun?" diyebilecektir. Bu türden sitemlere hakkı
olabilecektir. Ana babadan önce
söz kesilmenin bir nevi mukaddimesi (girişi) durumundaki bu sahne köy kuruldu
kurulalı her yıl tekrarlanırmış. Oyunun bitmesinden sonraki bir safhası da, kızı
oğlanların, oğlanı da kızların taliplere övmeleri şeklinde tecelli edip,
caymamalarını sağlamaya çalışmak olurmuş. Oyunun bitiminde kız ile oğlan
arasında kaşla göz arası işaretleme dahi cereyan edebildiği unutulmasın.
Bu hoş gün,
karanlık çökünceye kadar sürerek, saatlerce çobansız kalan koyunlar nihayet genç
sahiplerini bularak aralarında sürü olup ağıllarına dönerler. Oyun, muhtelif
(çeşitli) talipler adına el altından tekrarlanmıştır.
|