TÜRK HALK OYUNLARI
KATALOĞU YÜRÜK
AĞIRLAMASI: Bu halayın semt
semt çeşitli adları olmuştur: Yörük Halayı, Yörük Ağırlaması, Kürt Halayı,
Aşiret Halayı gibi. Yürümek fiili bazı
yörelerimizde yörümek şeklinde söylendiği için, konar göçer yaylı oymağı demek
olan "Yürük" adı da köylüler tarafından daha ziyade "Yörük" denilişiyle
kullanılır. Anadolu'ya ilk yerleşen Oğuz Türkmen fatihler, sonraları Horasan'dan
oymak oymak, obak obak gelmeye devam eden obalı, otağlı Türk göçerlerine
Yörükler demeye başlamışlardı. Söz konusu halayın işte bu tabakadan kalmalığı
adından anlaşılıyor. Sivas ve yöresinde
yürütülen toplu oyunların hiçbirine benzemeyen "Yürük Ağırlaması" na girmek
üzere halaycılar el ele tutuşurlar. Başçeken, el ayaları baldıra değecek ve orta
parmaklar zıvka (zıvga, zıbka) zıhına gelecek surette ellerini yanlara bırakır.
Öbür oyuncular da onu taklitle peşi peşine dizilirler. Çalgı notadaki 'A'
işaretli kısmı vururken sağ ayaklarla her kuvvetli zamanda çok kısa birer adım
ileri atılır. Zayıf zamanlarda sol ayak onun yanına getirilir. (Bazı oyuncular
bu figürü her iki ayağı da çeyrek adım ileri atarak yapıyorlar.) O sırada sağ
ayak atılırken oyuncuların gövdeyi sağa büktükleri, sağ eli de yapışık durduğu
sağ yana sürterek diz kapağına doğru indirdikleri görülür. Sol ayak da sola
bükülerek sol eli yine diz kapağına doğru sürterler. (O anda sağ el de
tabiatıyla yukarı çekilerek eski vaziyetine getirilir). Bu figürde halay
dizisinin görünüşü şöyledir: oyuncular, gövdeyi bir sağa bir sola büküp, elleri
zıvka zıhından ayırmaksızın yanlara sürte sürte müteharrik (hareketli) bir kavis
şeklinde yürüyüş yapmaktadırlar. Musikî (B) işaretli
yere gelince, halaycılar gövdeyi de imkan nispetinde arkaya bükerler. Bu
vaziyette iken ellerin her zaman da göğüse sürtülmesine başlanır. Sağ el yukarı
doğru sürtülürken sol el aşağıya, sağ aşağı sürtülürken de sol el yukarı doğru
götürülmek suretiyle yapılan bu figür göğsün duş altında yıkanmasına
benzetilebilir. Notada (C) işaretli
bölüm başlayınca oyuncular doğrulup iki kollarını birden yukarı kaldırırlar. Her
zamanda başlar üzerinde yapılan el çırpmalarıyla yürüyüşe devam ederler. (Arkaya
bükülme figürleri bazan peşi peşine sıralanış vaziyeti bozulmaksızın yapılır.
Kimi de oyuncular sola dönüp yanyana dizi halindeyken icra edilir.) El çırpma
vaziyetinde yapılan yürüyüş figürü çok sürmeksizin, çalgı tekrar baştan alır.
Oyuncular da baştaki figüre geçerler. (C) kısmında yeniden el çırpmalı yürüyüşe
devam edilirken başçeken'in mendili omzuna attığı ve yukarda duran kolları -el
çırpmayı bırakmaksızın - yavaş yavaş indirdiği görülür. Çömelmelere geçildiğini
ihsas (duyurma) mahiyetindeki bu hareketten sonra oyuncular el çırparak ve her
bir zaman başında hafif irkintiler göstere göstere çömelmeye başlarlar. Tam
çömeliş vaziyetinde geldiklerinde cepheleri de sola dönmüş bulunur. Taklit
Figürleri: Oyuncular çömelik
vaziyette yan yana bulunurlarken ev işlerinden birinin taklidine geçilir. Önce
"un eleme" den işe başlanır. Bu figürde oyuncular önlerinde un teknesi ve
ellerinde un eleği varmış gibi bir vaziyet olarak dirsekten itibaren kolları her
bir zamanda bir defa sola götürüp geri getirirler. Başçekenin bir müddet sonra
hamur yoğurmaya başladığı görülür. Baş çekenin hareketlerini hiçbir zaman gözden
kaçırmayan öbür oyuncular da onu taklit ederler. Bundan sonra ip eğrilip yumak
yapılır, ekmek pişirilir. Un elemeyle
başlanılıp ekmek pişirmeyle tamamlanan figürlerden sonra halay dizisi yine el
çırpmalara devamla usul usul ayağa kalkar. O sırada musikî tekrar (B) ye geçer.
Oyuncular yine göğüste el çaprazlayıp arkaya bükülüş figürü yaparlar. (C)
kısmında ağır, ağır doğrulur ve Çepük çalarak yürüyüşe geçtikten sonra yukarda
anlatıldığı üzere çömelirler. Yün tarama (yun
darama), çıkrık bükme (çığrıh eğerme) ve kumaş dokuma (gumaş dohuma)
figürleri: Halaycılar çömelik
vaziyetteyken biraz sola dönüp sol diz üzerinde mevhum (görünmeyen, hayalî) yün
demetini taramaya koyulurlar. Bu figür, sol dizin iki yanındaki elleri beher
zamanda aşağı indirip tekrar kaldırmak suretiyle yapılır. Yün taramadan sonra
çıkrık bükme figürüne geçilir. Bu taklit yapılırken oyuncular sağ dizlerini
hafifçe yere iliştirir ve sağ elleriyle sağ taraflarındaki - mevhum - çıkrık
kolunu çevirir gibi yaparlar. Aynı zamanda sol ellerini de sağ dizin yere
konulduğu noktadan itibaren yavaş yavaş sol yukarı götürürler. Sağ elin hareketi
beher zamanda bir dairecik çizecek şekilde işler. Kumaş dokuma figürü ise tıpkı
tezgah başındaki bir adamın hareketini taklit suretiyle olur. Bundan sonra
"yaykanma (yıkanma), taranma ve aynaya bakma figürlerine
geçilecektir." Yıkanma
(yıkanma), Taranma ve Aynaya bakma figürleri: Kumaş dokuma
taklidi bittikten sonra tekrar ayağa kalkılarak el çırpmalarla yürüyüşler ve
geri bükülmeler yapılır. Son bir çömeliş vaziyetine geçilince, oyuncular sola
dönmeyip, bu sefer tam geriye yönelirler. Böylelikle en arkaya düşen Baş Oyuncu,
her iki elini önündekinin başına koyarak yıkama taklidine başlar. Arkadaşları da
ona uyar. Sonra, tarama taklidine geçilir. En son figürü de aynaya bakma figürü
teşkil eder. Köylerde yapıldığına şahit olunmayan bu figürde halaycılar yarım
sola dönerek sol kollarını omuz hizasında öne uzatır ve el ayasına, ayna yerine
koyarak bakmaya başlar. O esnada sağ elle de her bir zamanda başın muhtelif
taraflarındaki saçları düzeltme hareketleri yapılır. Yürük
Ağırlaması'nın tarif edegeldiğimiz figürlerinden anlaşılacağı üzere, artık
karnımız doymuş giyim kuşam tamamlanmış, hem de nefis bir yıkanmanın sonucu
olarak vücutlar rahata kavuşmuştur. Neşe yerinde, karınlar tok ve sırtlar
pektir. Halaycılar, artık bu durumdaki bir insanın ruh h'leti (hali)
içindedirler. Neticede, ayağa kalkarak ferahlığın sevinciyle hoplayıp
sıçrayacaklardır. Hotlatma: Aynalara bakılmanın
tamamlandığını, sezen sazcılar derhal Hoplatma'nın ezgisine geçerler. Halaycılar
da derhal kalkıp hoplatmanın figürlerine başlarlar. Yürük ağırlamasının hoplatma
figürleri Kızık Halayı Hoplatması'nın aynıdır.
|