Yüzyıllar Boyu Gizli Yaşamış Türk Mezhep Oyunları

TÜRK HALK OYUNLARI KATALOĞU

YÜZYILLAR BOYU GİZLİ YAŞAMIŞ TÜRK MEZHEP OYUNLARI:

Narlıdere (İzmir) Tahtacılarında, düğün evinde kadın erkek toplaşırlar. S'zende Ağırlama havasını çalmaya koyulunca bir kadın peştemalını çıkarmış, gömleğinin eteğini indirmiş ve çoraplarını çıkarmış vaziyette oturduğu yerde niyaz ettikten sonra bir erkekle niyazlaşır ve dedelere arkasını dönmeden çekilir. Niyazlaştığı erkek, beline bir kement bağlayıp oturduğu yerde niyaz eder ve orta yerde ayakları mühürlü (ayakta dururken sağ ayak başparmağını sol ayak başparmağı üzerine koymak) duran kadının karşısına dikilir. Sazende, Nefes'i söylemeye başlayınca, kadın karşısındaki erkeğin yanına varır ve bir daha niyazlaşarak geri çekilir ve ellerini sağa sola oynatıp Semağ (Semah) oynamaya başlar. Karşısındaki erkek de oyuna katılır. Nefes bitince sazende 'Allah, Allah, Allah!' deyip herkesi rükûa davet eder. Eğilenlerle birlikte Semağ oynayan kadın erkek de rükûa gelirler. Gene sazendenin: "Gerçeğin demine huuuu!" demesiyle herkes doğrulur, bu defa sazende Yedirme (Yeldirme) havasını çalmaya başlar. Yine kadın erkeğin yanına varıp niyazlaştıktan sonra geri çekilir ve sazendenin Nefes'i söylemeye başlamasıyla - önce yaptığı gibi - ellerini sağa sola sallayıp bulunduğu noktadan bir adım sağa bir adım sola gidip gelmek suretiyle Semağ (Semah) oynamaya başlar ve gittikçe erkeğe yaklaşıp dans eder gidip karşı karşı gelirler. Erkek de kadının oynayışı gibi oynar. Nefes bitince sazende yine "Allah, Allah, Allah!" der ve herkesi rükûa davet eder. Eğilenlerle birlikte Semağ oynayanlar da eğilirler ve secdeye kapanırlar. Sazendenin: "Gerçeğin demine huuu!" demesiyle herkes rükûdan, oyuncular da secdeden doğrulur. Bu toplantıya "Cem" denir. Cem'de yalnız bir çift oyuna katılmaz. 12 çift kadar Semağ'a kalkanlar olur. On iki erkanın başlangıcı Semağ'dır.

Sazcı, sazını eline alır, nefes söyler. Çiftler Semağ yaparlar. Semağ bitince, bacı önce Semağ yaptığı erkeğe dolu verir. Semağ, böylece devam eder.

Bacağı açıklar "yani bekar delikanlılar da başka bir odada ayrıca sohbet ederler. Yalnız bunları Semağ havası sazcı tarafından çalınır ve Nefes okunurken bacılardan biri kalkar ve erkeklerden birinin yanına giderek boynuna sarılır gibi yapar (niyaz). Çift Semağ'e kalkar. Ortada aralarında daima bir aralık kalmak üzere karşı karşıya oynarlar."

Semağ musikîsi en çok dokuz darplıdır (vuruşludur). Önce, orta bir hızda çalınır ve oynanır. Kendine mahsus ve çok özel bir şivesi vardır. Ayinde, oyuncular hiçbir zaman birbirlerine değmezler. Oyun, tamamen estetiktir. Semağlar, genellikle ağır ve hareketli (hızlı) iki bölümden ibarettir. İlk bölüme Ağırlama denir. Bu bölümde erkek, kollarını sağa sola hareket ettirir. Kadın, kollarını, omuz hizasından yukarı kaldırmamak üzere aynı hareketi yan tarafa yapar. Bu esnada ayaklar ileri geri gider. Çiftlerin hareketleri birbirine uygundur.

Ağırlama'yı hareketli bir bölüm takip eder. Buna Yeldirme denir. Çiftler tekrar niyazlaşır. Yüzleri karşılıklı ve biraz daha yakın durarak birkaç metrelik bir alan içinde gider gelir ve yeri geldikçe dönerler. Dönme yerini sazcı hatırlatır. Oyun bitince yeniden niyazlaşırlar.

Kırklar Semağı (Semahı) :

Bu semağ en az dört ve en çok on kişi ile yürütülen bir oyundur. Daha önce tarif edilen Semağ'da olduğu gibi, oynayacaklar birbiriyle niyazlaşır. Erkekler bir yana kadınlar diğer yana karşılıklı dizilirler. (Bu oyunda ayakların mühürlenmesi yoktur.) Sazcı çalmaya başlayınca, herkes olduğu yerde sağ ve sol ayaklarının ileri ve geri atmak suretiyle oyuna başlarlar. Sazcı üç Nefes'le bu oyunu ağırlar (yani ağırlama bölümünü tamamlar). Dönek Havası çalmaya başlayınca oyuncular sağ ayak ileri giderken sağ kolu ileri uzatırlar. Sol ayak ileri giderken de sol kolu ileri uzatarak oyuna devam ederler. Bu bölümde üç Nefes'le yapılır. Bundan sonra "Allah, Allah, Allah!" denir. Oyundaki kadınlar, erkeklerin arasında namazdaki gibi diz çökerler. Dolu içildikten sonra niyazlaşarak oyun biter.

Herhangi bir muhabbet başlarken, muhabbetin başladığını bildiren bir Nefes okunur. Bu Nefes manzumesinin ayrı ayrı besteleri vardır ve üç defa okunur.

Bazı Alevîlerde cemler sabaha kadar sürer; saz çalınır, Nefes söylenir ve oyun oynanırdı. Bazılarında ise ayin çabucak bitirildikten sonra sabaha kadar saz çalınır, Nefes okunur ve oyun yürütülürdü.

Semağların ağır, orta ve hızlı olanları vardır. Önce ağır bölüm, sazlarla birlikte oynanır. Muhabbet ilerledikçe biraz oynak / hızlı Nefeslere geçilir.

Semağlar; 2,4,6,8 ve daha fazla kişiyle oynanır. Semağlarda el ele tutuşmak yoktur.

16 kişiyle oynanan Semağ'larda vardır. Dört çift, dört çift üzerine karşılıklı dururlar. Bu Semağ, "Çabuk Semağ" usulüyle oynanır. Çaprazlama suretiyle birbirlerine çarpmadan yer değiştirirler. Bu tarz Semağda dem tutmak adeti vardır.

Bundan daha büyük Semağ'lada Çobanbaba veya Koyunbaba denir. Nevruz ve Hıdırıellez bayramlarında oynanılır.

Zamah: Düğün ve bayramlarda yapılan şenlik, eğlenti (Sungurlu-Çorum). Konya'nın Çumra ve Karkın, Camil köylerinde damada yapılan eğlence, oturak kadınlı erkekli köy oyunları (Ünye-Ordu). Düğünden iki gün önce başlayan eğlenceler (Dedeler-Konya).

Bingöl'de 1928 yılında seyredilen bir Cem ayininde, önce çift çift oynadılar. Sonra el ele tutuşarak daire yapıp oynadıkları görüldü. Bu halkanın ortasında bir ateş bulunması gerekiyordu. Toplaşıp önlerine bakışlarından ateşe ve açılıp göğe hitaplarından güneşe saygı gösterdikleri anlaşılıyordu. Sonra, daire bizim bildiğimiz "Kadril" oyununu yürütmeye başladı. Bütün hareketler ve kadın değiştirmeler hep Kadrildekinin aynı idi. Arada sırada ayağa kalkıp bir Naat bir Medhiye okuyorlardı.

Edremit'te (Balıkesir) Kazdağı'nda yedi yılda bir yapılan bir ayin vardır. Buna "Sarıksız Ayini" denir. Bu ayin, Narlıdere'deki Alevî Dedesi tarafından idare edilir.





 
Bu site Kültür ve Turizm Bakanlığı Bilgi Sistemleri Dairesi Başkanlığı tarafından hazırlanmıştır.
Bu sayfa 1482 kez gösterilmiştir.