|
Dipten Gelen Parıltı Erken Roma İmparatorluk Çağı (M.S. 1. ve 2. Yüzyıl) Bodrum Sualtı Arkeoloji Müzesi’nde Geç Helenistik-Erken Roma İmparatorluk
Çağına tarihlenen tek bir polykrom alabastron vardır. Bu yapıt 1976 yılında
Yatağan Yumurtalık yöresinde bir yol hafriyatında ortaya çıkartılan mezarda
altın bir diademle birlikte bulunmuştur. Bu alabastron, altın varak ve renkli
şeritlerin renksiz cam hamuruna katılması ve bununla kaynaştırılması sonucu
yapılmıştır. O çağda çok değerli olan altın bantlı mozaik cam teknikli yapıtları
az sayıdaki atölyeler imal edebiliyordu. Özellikle İskenderiye’deki cam ustaları
iki renksiz cam tabaka arasına altın varak ve renkli şeritler yerleştirerek
ancak bir soylunun satın alabileceği bu değerli yapıtları yaratıyorlardı. Bodrum
Müzesi’ndeki alabastron da olasılıkla İskenderiye’den gemi ile Karia bölgesine,
belki de Halikarnassos Limanına getirilmiş ve Stratonikeialı bir soylu
tarafından satın alınarak ölümünden sonra mezarına bırakılmıştır. Kuşkusuz Bodrum Müzesi’nin en değerli eseri 1986 yılında Stratonikeia’da
Türkiye Kömür İşletmeleri’nin yaptığı bir yol hafriyatında ortaya çıkan mezarda
bulunmuş ve 1991 yılında Eskihisar kazı evi deposundan Bodrum Müzesi’ne
getirilmiş kabartma bezemeli, mor renkli, kalıba üfleme tekniğiyle yapılmış bir
şişedir. Şişenin iki yüzünde de kabartma iki öykü yer alır. Ön yüzde yelkenli ve
kürekli bir gemi, geminin baş tarafında zırhlı, miğferli, elinde kalkan ve kılıç
bulunan bir savaşçı figürü vardır. Bu olağanüstü boyutlardaki savaşçının yanında
aşağıdan yukarı doğru Aias ismi Grekçe harflerle yazılıdır. Gemi Troia savaşına
katılan Salamis’li Aias’ın gemisidir. Şişenin arka yüzünde büyük bir zeytin
ağacı altında oturan, sırtında hayvan postuyla, çıplak bir figür vardır.
Ellerini önündeki hayvana doğru uzatmış olan bu figür de yine Aias olmalıdır.
Stratonikeia şişesi gibi kalıba üfleme yöntemiyle yapılmış şişelerin Yunanca
yazıtlı olanları, Doğu Akdeniz ürünüdür. Bunlar Sidon ve Kudüs atölyeleri işi
olabilir. Bir kahramanlık öyküsünün canlandırıldığı Aias şişesi M.S. 1. yüzyılda
Doğu Akdeniz’den gemi ile Karia bölgesine ihraç edilmiş ve Stratonikeialı soylu
bir kişinin mezarına, içindeki pahalı parfüm ya da merhem ile birlikte
konulmuştur. G.Mariacher ve S. Matheson yazdıkları makalelerde, şişe üzerindeki
geminin Argonautlara ait olduğunu ve kahramanların da İason ve Phrixus olduğunu
ileri sürmüşlerdir (G.Mariacher, 1970:18 fig.4; S.Matheson, 1980:49-50 fig.127).
Ancak bu şişe üzerinde canlandırılan kahraman Aias’tır (A.Özet, 1993, JGS,
142-145). Yukarıda özelliklerine değindiğimiz M.S. 1. yüzyıla tarihlenen kalıplama
yöntemiyle yapılmış çok önemli lüks malların yanı sıra Bodrum Müzesi’nde bir de
dilimli kâse bulunmaktadır. Bu kâse, benzerlerine bütün Akdeniz çevresinde ve
Avrupa’da rastladığımız, M.S. 1. yüzyıl başından üçüncü çeyreğine kadar yapımına
devam edilmiş türün bilinen tipik örneğidir. Yine de dilimli kâseler dönemin
lüks malları arasına giren yapıtlardandır. Halen Cam Salonunda sergilenmekte
olan bu sarı amber renkli, kalın çeperli, kalıptan çıkma, perdahlı, dilimli
kâsenin nereden bulunduğunu bilinmemektedir. Bu kâseler önceleri Doğu Akdeniz’de
imal edilmiş ve buradan dağıtımı yapılmış, daha sonra İtalya ve Gallia
atölyelerinde de yerel olarak imal edilmiştir. Ancak Antalya Müzesinde,
Anamur’da ve Ankara Anadolu Medeniyetleri Müzesi’nde bulunan yapıtlar bize yerel
ürün ile ilgili kesin ipuçları vermemektedir (C.Lightfoot, 1993:35, 22-37;
M.Stern, 1989: 53, 207-208; A.Özet, 1987:593, 603 fig.7). Büyük bir olasılıkla
Bodrum Müzesi’ndeki amber renkli kâse Suriye-Filistin atölyelerinde yapılıp
Karia bölgesine ihraç edilmiştir. Bu tören kabı dışında Bodrum Müzesinde yer alan Köyceğiz’de bulunmuş yeşil
cam hamurlu, kesme bezemeli bir kâse ile Kaunos kazısı nekropol alanında
mezarlarda bulunmuş mor ve mavi renklerde perdahsız kâse bardaklar, M.S. 1.
yüzyılın çok sevilen içki kaplarındandır. M.S. 1. yüzyılda pek çok yeşil mavi
renkli yapıt arasında, Kaunos bardağında olduğu gibi kimi zaman şarap rengi de
kullanılmıştır (Beat Rutti, 1991: 325). Bodrum Sualtı Arkeoloji Müzesi’nde M.S. 1. yüzyıla tarihlenen diğer yapıtlar,
sürahiler, küresel gövdeli küçük şişeler, tüp unguentariumlar, şamdan tipi
unguentariumların armudî ve soğan gövdeli olanlarının hepsi serbest üfleme
yöntemiyle yapılmış ve halkın günlük kullandığı kaplar oluşmuştur. Bunların
özensiz yapılmış ve ucuz kaplar olması ilk yerel ürünler olduklarını gösterir.
Üfleme çubuğunun keşfinden sonra, artan talebi karşılamak için Ege Bölgesi’nde
basit yapım atölyeleri ortaya çıkmıştır. Ayrıca büyük bir olasılıkla gezginci
imalatçılar da bu dönemde çalışmalarını sürdürmüşlerdir. Karia Bölgesi’nde ise yerel cam üretimi ile ilgili bir veri henüz
bulunamamıştır. Ancak Erken Roma İmparatorluk Çağında basit anlamda yerel sanayi
olduğu sanılmaktadır. Erken İmparatorluk Çağında parfüm şişelerinin özellikle tüp biçimli
olanlarının çok yaygın olarak kullanıldığı bilinmektedir. Bunların ağız
kenarları içe doğru katlanarak yapılanlarının Doğu Roma ürünü olduğu ileri
sürülmüştür (M.Stern, 1977: 35-38). Bodrum Müzesi’ndeki pek çok silindir
gövdeli, uzun boyunlu, gövdesi damla biçimli tüp şişeler arasında iğ biçimli bir
unguentarium, özel bir forma sahip tek örnektir. Bu iğ biçimli parfüm şişesi,
benzerleri Anadolu’da olan, ancak Suriye ve Filistin’de görülmeyen, daha çok Ege
ve Yunanistan’daki kazılarda ele geçmiş yapıtlardandır (bkz. Emel Erten Yağcı,
1990: 32-33). Bodrum Müzesi’ndeki bu iğ biçimli unguentarium da Karia Bölgesi’ne
batıdan ithal edilmiş olmalıdır. Bodrum Müzesi’ndeki Erken İmparatorluk Çağına tarihlenen diğer yapıtlar
arasında, kozmetik ya da ilaç karıştırmak için yapılmış bir burmalı çubuk da
bulunmaktadır. Başka bir düz çubuk ise bir sürmedanın üst kısmına ait olmalıdır.
Ayrıca pek çok küçük yuvarlak, oval boncuk, kakma bezeme ya da oyun taşı olmak
üzere imal edilmiş zarlar vb. üretim elemanları da yine Erken İmparatorluk
Çağına tarihlenebilmektedir. Bu gruba giren sonuncu eser, bir kavanoz ya da kâse
kapağı, türünün Bodrum Müzesi’ndeki tek örneğidir. Yukarıda özelliklerini gene olarak değindiğimiz yapıtlar armağan olarak
mezarlara bırakılmışlardır. Bunlar tören kapları, içki kapları, koku şişeleri
gibi eşyalardır.
|