Şanlıurfa'da Cumhuriyet Dönemi Resim Sanatı

Uygarlığın Doğduğu Şehir: Şanlıurfa

Şanlıurfa'da Cumhuriyet Dönemi Resim Sanatı

Şanlıurfa’daki geçmişi tarihöncesi çağlara kadar dayanan plastik sanatlar, Selçuklu, Osmanlı döneminde Türk süsleme sanatları içersinde varlığını hissettirmiştir. Osmanlı döneminde hat sanatında Lobutzâde Ahmet ve öğrencisi Behçet Arâbi gibi hattatlar yetişmişse de bu dönemde, resim sanatıyla ilgili gelişmeler görülmemiştir.

1917 yılında inşasına başlanılan, Cumhuriyetin ilk yıllarında hizmete açılan 1940’lı yıllardan itibaren Belediye binası olarak kullanılan ve 1983’te dönemin Belediye Başkanı tarafından yıktırılan Uray Oteli’nin merdiven duvarlarında ve odalarındaki Urfa’yı konu alan yağlıboya resimlerin, bir Rus ressamı tarafından yapıldığı bilinmektedir. Aynı ressamın, otelin batısına bitişik tiyatro salonu (Bugünkü “Şair Nabi Kültür Merkezi”) sahnesinin üzerine, sağlı sollu olarak Rus ressamı Ayvazowski’nin tablolarını taklit ederek çalıştığı ay ışığında deniz manzaraları ve salonun yan duvarlarındaki büyük boy Halil-ür Rahman Gölü ve Urfa Kalesi resimleri salonun tavanındaki “kalemişi” süslemeler, maalesef son yıllardaki restorasyonlar sırasında üzerleri boyanarak yok edilmiştir. Aynı ressamın, Mevlihane yakınındaki Şemsi Parmaksız Evi’nin ikinci kat odalarından biri duvarına yaptığı Peyzaj günümüze ulaşmıştır. Adı ve hayatı hakkında elimizde bilgi bulunmayan daha sonra casus olduğu anlaşılan bu ressamın Diyarbakır’da yakalanarak idam edildiği söylenmektedir.

Mustafa Kemal Atatürk’ün, Cumhuriyet döneminde ulusal düzeyde, her alanda başlattığı büyük değişim hamleleri, sanat alanında da varlığını hissettirmiştir. Pek çok kurum ve kuruluş sanat alanında hizmet vermek, sanatı yurt genelinde yaygınlaştırmak amacıyla birçok etkinlik düzenlenmiştir. Bu değişim hamleleriyle Urfa, 1934 yılında Halk Evleri ile tanışmıştır.

Halk Evleriyle birlikte kültür ve sanat alanlarında görülen canlılık resim sanatında da kendini göstermiştir. “Güzel Sanatlar Komitesi” tarafından Cumhuriyet döneminde açılan Urfa’nın ilk resim sergisi, 15.10.1934 tarihinde gerçekleştirilmiştir.

1938 yılında şehirlerin görünümlerini ve kültür değerlerini yağlı boya resimlere yansıtmak üzere o dönem Cumhuriyet Halk Partisi tarafından yurt geneline ressamlar gönderilmeye başlanmıştır. Bu proje çerçevesinde, 1941 yılında Urfa’ya gelen Ressam Nusret Karaca, Urfa konulu 9 adet resim yapmıştır. Tüm ressamların çalışmaları 1941-1944 yıllarında düzenlenen “Cumhuriyet Halk Partisi Yurt Gezileri” sergilerinde halka sunulmuştur. Bu resimlerle ilgili hazırlanan katalogda, Nusret Karaca’nın yaptığı Şanlıurfa resimlerinin adları şunlardır: Yeniçeri Mustafa, Yeni Gelin, Urfalı Kız, Ateş Bey Sokağı, Uzun Hasan Medresesi, Medreseden Bir Köşe, Pazar Camii Sokağı, Birecik’te Fırat Nehri.

Halk Evleri’nin etkili olduğu bu yıllarda Urfa literatüre giren ilk ressamını yani Mustafa Ayataç’ı yetiştirir. Halk Evleri’nin bu faaliyetleri kapanış tarihi olan 1954 yılına kadar devam etmiştir. Bu tarihten sonra durgun bir döneme giren resim sanatı 1950-1960’lı yıllarda “Namuslu Ali” lakabıyla anılan Urfalı Naif, halk ressamının yaptığı peyzajlarla tanışıyordu. Kahvehane, kıraathane ve lokanta gibi işyerlerinin duvarlarını süslemek amacıyla yapılan bu resimler çeşitli nedenlerden dolayı günümüze ulaşamamıştır.

1970-1985 yılları arasında Urfa’da Sanat etkinlikleri; okul sergileri, Belediye Başkanlığı’nın yılda bir kez düzenlediği (11 Nisan Urfa’nın Kurtuluş Günleri etkinlikleri), Halk Eğitim Merkezi Müdürlüğü’nün bugün de var olan koridorlarında açılan sergilerle sürdürülmüştür. Bu dönemde kent dışında yaşamlarını sürdüren Şanlıurfa ressamlarının sergilerine rastlanmıyor, halk bunları yakından tanımıyordu.

Şanlıurfa’da mevcut sanat potansiyelinin bir Devlet Güzel Sanatlar Galerisi ile gün ışığına çıkabileceğini düşünen Urfa Kız Meslek Lisesi Resim Öğretmeni F. Nevin Güllüoğlu, 1979 yılında Ankara Devlet Güzel Sanatlar Galerisi Müdürü Osman Zeki Oral’a, Urfa’da bir galerinin nasıl kurulabileceğini sorar; onun yönlendirmesi ile aynı yıl Kültür Bakanlığı, Güzel Sanatlar Genel Müdürü Mehmet Özel ile yaptığı görüşmede, Şanlıurfa’nın sanat potansiyeli hakkında bilgi verir. Genç bir resim öğretmeninin bu talebi karşısında duygulanan Genel Müdür Mehmet Özel, Şanlıurfa’ya galeri kurulması için Genel Müdür Yardımcısı İhsan Yüceözsoy’a gerekli talimatı verir ve Güllüoğlu’na galeriye müdür olması için teklifte bulunur.

Urfa’ya dönen Güllüoğlu, o dönemin mülki ve idari amirleriyle görüşür ve bir an önce galerinin Şanlıurfa’ya kazandırılması için çaba gösterir. Kültür Bakanlığı Güzel Sanatlar Genel Müdürlüğü’nce Şanlıurfa’ya galeri kurulması için 4 Temmuz 1980 tarih ve 630.9/(1762) sayılı Kültür Bakanlığı onayı alınır. Bu hizmetlere uygun bir binanın bakanlığa tahsis edilmesi için Belediye Başkanlığı nezdinde girişimde bulunulur. 13 Kasım 1980 tarih ve 1433 sayılı Encümen kararı ile Belediye’ye ait tarihi tiyatro salonu (Bugünkü Şair Nabi Kültür Merkezi) tahsis edilir. Ancak öne sürülen koşullarda uzlaşma sağlanamayınca, girişimler bakanlık nezdinde devam ettirilir. Nihayetinde, 1979 yılında Eski Eserler Anıtlar ve Müzeler Genel Müdürü Nurettin Yardımcı tarafından kamulaştırılan Urfa yerel mimarisinin en güzel örneklerinden biri olan Hacı Hafız Ahmet Efendi Evi’nin selamlık bölümü 15 Kasım 1984 tarih ve 630.90-4230 sayılı Bakanlık onayı ile ilgili Genel Müdürlükçe, Güzel Sanatlar Genel Müdürlüğü’ne Devlet Güzel Sanatlar Galerisi olarak kullanılmak üzere devredilir. Binanın restorasyon çalışmalarından dolayı 1985 yılında galeri Şanlıurfa Müzesi bünyesinde kurulur. Müzede Asistan olarak görev yapan A.Cihat Kürkçüoğlu Müdür olarak atanır. (1985-1987)

1987 yılında A.Cihat Kürkçüoğlu’nun Dicle Üniversitesi’ne Öğretim Görevlisi olarak geçmesi üzerine, Galeri Müdürlüğü’ne F.Nevin Güllüoğlu atanır. 1988 yılında Turizm Danışma Bürosu’nda hizmetlerini sürdüren galeri, 12 Haziran 1989 tarihinde bugünkü hizmet binasına geçmiş ve Şanlıurfa’nın plastik sanatlar tarihine damgasını vurmuştur.

Devlet Güzel Sanatlar Galerisi Müdürlüğü, Şanlıurfa’da var olan sanat potansiyelinin yeniden hareketlenmesine neden olmuştur. Amatör ve profesyonel sanatçılar, çalışma ortamı bulmuştur. Bu gelişmeler, Şanlıurfalı sanatçıların dışa açılmasını sağlamış; il dışında çalışmalarını sürdüren ressamları da Şanlıurfa halkı ile buluşturmuştur. Aynı zamanda Şanlıurfa’ya Anadolu Güzel Sanatlar Lisesi ve Harran Üniversitesi Resim Bölümü’nü de kazandırmıştır. Şanlıurfa’da resim alanında başlayan hareketliliğin sonucu olarak, 1990-2000 yılları arasında ulusal akademilerin Resim bölümlerine 108 genç kazandırılmıştır. Bu akademisyen ve amatör gençlerin başarıları bizlere öğretim görevlisi, resim öğretmeni, ressam ve sanat tarihçisi olarak değerli insanlar kazandırmıştır. Bu başarı akademi çalışmalarına da yansımış, bir çoğu kursiyer olarak başladıkları galeriye eğitimci olarak geri dönmüştür.

Bunlar arasında Mehmet Hatipoğlu, Necla Tosmur, İ. Halil Çerçi, Sibel Göktepeli, Şeyda Güllüoğlu, Muharrem Çelik, Mehmet Sakızcı, Necmi Kaya, Ahmet Kına, Sait Toprak, Ahmet Erman Karagöz, Ahmet Vural ve Emine Küçük sayılabilir.

Sanırım galerinin bu potansiyelini Kültür Bakanlığı “Kültür Envanteri 1999”la daha iyi anlayabiliriz. Bu envanter sadece galerinin bir yıllık çalışmalarını göstermektedir.

GAP Bölgesine Dahil İllerde Sergi ve İzleyici Sayıları

(Kültür Envanteri 1999)

Gerçekleştirilen Faaliyetler

Şanlıurfa’da sanat alanında 15.11.1990 tarihinde kurulan Devlet Güzel Sanatlar Koruma Derneği, Şanlıurfa’da kurulan ilk dernek olup, galerinin hizmetlerini sürdürmesinde önemli katkılar sağlamıştır. Ayrıca dernek ilk ressamımız Mustafa Ayataç’tan günümüz Şanlıurfa’lı sanatçılarının yanı sıra diğer ulusal yapıtları ile oluşan zengin bir kolleksiyona sahiptir.

ŞURKAV'ın Sanatsal Faaliyetleri

Şanlıurfa’nın kültür, sanat ve tarih değerlerini yaşatmak, bunları korumak ve tanıtmak amacıyla 25 Aralık 1990 tarihinde sanatsever Urfalı’ların katılımı ile Vali Ziyaeddin Akbulut başkanlığında kurulan ve başkanlığını Şanlıurfa valilerinin yaptığı “Şanlıurfa Kültür Sanat ve Araştırma Vakfı” (ŞURKAV) 11 yıldan beri Şanlıurfa’da tarihi yapıların onarılması-restore edilerek kurtarılması, sanat alanında etkinlikler düzenleyerek kentin sanat yaşamına katkıda bulunmaktadır. Vakıf, kurulduğu günden bu yana bu çalışmaları yanında, düzenlediği Hat yarışmaları, resim ve fotoğraf kursları, bu konuda açtığı çeşitli sergilerle Şanlıurfa kültürüne katkılarda bulunmuştur.

Ticaret ve Sanayii Odası Sergi Salonu

Ticaret ve Sanayi Odası Sergi Salonu, Devlet Güzel Sanatlar Galerisi’nden sonra Şanlıurfa’da açılan ikinci sergi salonu olmuştur. Bu salonda açıldığı günden bu yana, çeşitli resim ve fotoğraf sergileri düzenlenerek, Şanlıurfa’daki sanat etkinliklerine katkıda bulunmaktadır.