|
Uygarlığın Doğduğu Şehir: Şanlıurfa Halk Kültürü
Şanlıurfa Halk Müziği'ne Genel Bir Bakış
Şanlıurfa Halk Müziğinin Etkileşim Sahası Makam ve ezgi zenginliği
göstererek Şanlıurfa’da icra edilen müzik, birçok yöreyi etkilemiş ve
etkilenmiştir. Suriye’ye sınır teşkil etmesi ve Osmanlı döneminde Şanlıurfa’nın Arap
âlemiyle ilişkisi çok olmuştur. Bundan dolayı Şanlıurfa Halk Musikisi Arap
dünyasını etkilemiş ve etkilenmiştir. Arap dünyasının ünlü kültür ve sanat
merkezlerinde bu müziğin izleri görülür. Arap dünyasının makamlarının en yaygın
biçimde kullanılanı “Urfa” adı ile anılan makamdır. Bu, “Urfa Divan Makamı”dır.
Yaptığımız araştırmalarda birçok oyun havası ve türkülerin aynı olduğu
görülmüştür. Yıllardan beri Şanlıurfa’da Türkçe olarak söylenen “Kara sandık
açamadım lo lo” ve “Makaram sarı bağlar” gibi türküler, Arap âleminde de Arapça
olarak söylenmektedir. Bu örnekleri çoğaltmak mümkündür. Şanlıurfa Halk Müziği ayrıca yakın illerin müzik hayatını da etkilemiş ve
etkilenmiştir. “Şark Bülbülü” sıfatıyla tanınan Diyarbakırlı Celal Güzelses;
“Böyle bağlar”, “Garibem bu vatanda”, “Kalemi kaşta koydun”, “Coşkun sular ne
bulanık akarsın”, “Abdo’nun mezarı” gibi Şanlıurfa uzun havalarını plağa okumuş,
bunların birer Şanlıurfa havası olduğunu özellikle belirtmiştir. Ayrıca Elazığ, Şanlıurfa ve Kerkük arasında türkü ezgileri ve uzun hava
adlarında benzerlikler vardır. Elazığ’da okunan “Kövengin yollarında” ve
“Mamoş”, Kerkük’te okunan “Kalanın ardında bir daş olaydım” gibi türküler,
Şanlıurfa’da da yıllardır sevilerek okunmaktadır. Bu türkülerden başka her iki
yörede de okunan birçok türkü ve uzun hava vardır. Beşiri, Muhalif, Kesik,
Elezber (Arazbar) ve Kürdi, bu üç yörede de bilinen birer hoyrat türüdür. Yine Elazığ ve Kerkük’te kullanılan Ud ve Keman gibi klasik çalgıların
Şanlıurfa’da da kullanılması, makam esasına göre müzik icra biçimi dikkate değer
benzerliklerdir. Divan, Nevruz, Rast, İbrahimi Elazığ ve Şanlıurfa’da bilinen ve
hemen hemen aynı ezgilerle okunan birer klasik formdur. Böylece Şanlıurfa’nın etkileşim alanı olarak; Elazığ, Diyarbakır, Kerkük ve
Halep’i sayabiliriz. Bunların dışında Erzurum, Bayburt, Erzincan, Sivas,
Kahramanmaraş ve Gaziantep ile etkileşim varsa da bunun nispeti çok azdır.
|