|
Uygarlığın Doğduğu Şehir: Şanlıurfa Halk Kültürü
Şanlıurfa Halk Kültüründe "Mırra" (Acı Kahve) ile Oda ve Kahvehaneler Kahve ile İlgili Etnografik Eşyalar Kahve Tavası: Çekirdek
kahvenin kavrulduğu tavadır. Büyük bir kepçe gibi olup değişik büyüklükte
olanları vardır. Genelde 25-30 cm çapında kalın bir sac ve 90-100 cm uzunluğunda
sapı bulunur. Bazılarının sapında el işlemesi motifler de bulunur. Tava
kısmından hemen sonra, 10-15 cm yüksekliğinde iki ayağı bulunur. Kahve Kaşığı: Tavanın içindeki kahveyi karıştırmak için kullanılır.
Düz bir kepçeye benzeyen 5-6 cm çapında, 40-50 cm lik sapı olan bazıları
işlemeli bir kaşıktır. Kahve Dolabı: Çok miktarda çekirdek kahvenin kavrulması için sacdan
yapılmış ve bir eksen çevresinde dönen dolap biçimli alettir. Odun ateşinin
üzerine konan bu dolap, kolu vasıtasıyla çevrilerek içindeki kahveler kavrulur.
Kahve Dibeğ: Kahve çekirdeklerini dövmek için kullanılan 40 cm
yüksekliğinde 25 cm çapında içi oyuk ağaç kütük. Genellikle ceviz gibi sert
ağaçtan yapılır. Üzerinde çok güzel oymalar ve süslemeler bulunur. Taştan,
tunçtan ve demirden olanları da mevcuttur. Dibek Kolu (Tokmağı): Dibekteki kavrulmuş kahveyi dövmeye yarar.
Genelde demirden yapılır, 25-30 cm uzunluğundadır. Dövme yapılan kısmı 5 cm
kalınlığında olup ele tutulan kısmı ise 3-4 cm inceliktedir. Kahve Değirmeni: Kavrulmuş çekirdek kahveyi öğütüp toz haline getirmek
için kullanılan genellikle pirinçten yapılmış, üstü kubbemsi, silindir biçimli
alet. Çekirdek kahvenin konulduğu bir haznesi ve çarkı döndüren portatif bir
kolu vardır. Mırra’nın dışında yapılan kahveler, bu öğütülmüş kahveden yapılır.
Kahve Kutusu: Cevizden yapılmış, 20x10 cm ebadında, 10-12 cm
yüksekliğinde etrafı işlemeli elips biçiminde kapaklı bir kutudur. Evlerde,
çekilmiş kahve bu kutularda muhafaza edilir. Kahve Gümgümü: Bakırdan yapılmış olup içi kalaylıdır. En büyüğü 50-60
cm, en küçüğü ise 15 cm kadardır. Mırra hazırlanan gümgümler 6-7 adet olup
büyükten küçüğe doğru bir takım halindedir. Kahve Cezvesi (İbriği): Hazırlanan mırra’nın dağıtılmak üzere
konulduğu kollu ve kapaklı cezvedir. Genelde bakırdan veya pirinçten yapılır ve
içi kalaylıdır. Çeşitli boyda olanları vardır. Şekerli kahvelerde köpük arzu
edildiğinden, ağzı açık cezveler kullanılır. İçine kömür konulan semaver tipi
cezveler de vardır. Mırra (Acı Kahve) Fincanı: Mırra ikram edilen fincanlar kalın ve
kulpsuz olup dibi kesik ve huni biçimindedir. Bunlara “mekkavi” denilir. Büyük
ve kalın olanı makbuldür. Çin’de imal edilen bu fincanlar, Halep’ten Urfa’ya
getirilirdi. Üzerinde kendine özgü desen ve motifler bulunur. İkram esnasında
genelde elde iki adetle dağıtılır. Misafir çok ise üç adetle dağıtıldığı olur.
Kahve Fincanı: Evlerde ve kahvelerde şekerli veya şekersiz kahvenin
içildiği kulplu fincandır. Çok eskiden Çin’de imal edilenler kullanılırdı.
Sonraları ülkemizde porselen imalatı başlayınca üretilmeye başlandı. Kahve Tabağı: Kahve fincanı altına konan küçük tabaktır. Kahve Ocağı: Oda’nın uygun bir köşesinde şömine şeklinde yapılmış bir
ocaktır. Ateş yakılan kısmı ve bacası bulunur. Genelde kesme taştan veya
kerpiçten yapılanları vardır. Kahve Mangalı: Genelde tunçtan yapılmış 40-50 cm çapında, 15 cm
yüksekliğinde ayakları olan içine kömür ateşi bulunan ve ateşin kenarına içinde
mırra olan gümgümün konulduğu mangaldır. Kahve Tepsisi: Kulplu fincanda “Türk Kahvesi” sunulurken, fincanların
üzerine konduğu küçük tepsidir. Bakır olanları yaklaşık 30 cm çapında işlemeli
ve kalaylıdır. Pirinç ve cam olanları da vardır.
|