|
MÜTEFERRİKA MATBAASINDA BASILAN KİTAPLARIN TASARIM ÖZELLİKLERİ 
Müteferrika Matbaasının basmış olduğu kitaplarda, yazma geleneği sürmektedir.
Kitaplarda ayrı bir iç kapak düzenlemesi görülmez. İlk yazma nüshadaki bilgiler
hemen hemen hiç değiştirilmeden basma esere yansıtılmıştır. Yapıtın adı kitabın
ilk sayfasında verilmektedir, ayrıca bir kapak tasarımı yoktur. Çoğu zaman
yapıtla ilgili bilgilerin kitabın hatime denen bölümünde verildiği
görülmektedir. Bugün basma eserlerin iç kapağında verilen bilgiler, kimi zamanda
ilk basma yapıtlarda yapıtın başına serpiştirilmiş olarak verilmektedir. Bu tür
kitaplara İnkunabel (Beşik dönemi) tanımı konulmaktadır.
Kitapların tasarım
özelliklerine bakılacak olursa; el yazma eserlerdeki üretim geleneğine bağlı
kalınarak, ince işçilikli, renkli tezhip, mihrabiyeli olarak üstten sayfanın
yarısına kadar çalışıldığı, çerçeveli bir düzenleme yapıldığı görülür.
Mihrabiyeden sonra başlık ve besmele yatay ve birbirine paralel levhalara büyük
puntoyla yazılmıştır. Başlık ve metin nesih yazıyla son derece zarif bir biçimde
düzenlenmiştir. Sayfanın şık ve hoşa giden bir tasarımı vardır. Basılan
kitaplarda birinci sayfada hemen hemen ortak tasarım dili kullanılmıştır. Bu
açıdan naif bir kurumsal kimlik yaklaşımından söz edilebilir. Boyutlarda da
yaklaşık bir tutarlılık söz konusudur.
Maden'e göre Vankulu Sözlüğü, İslâmlaşmış
Türkler elinde 800 yıldır kullanılagelen Arap yazısının hurufat halinde ilk kez
dökülüp basma işleminde uygulandığı kitap olmasıyla; “Tarih-i Hind-i Garbi”, ilk
resimli kitap; “Cihannüma”, ilk haritalı ve çizimli kitap; “Grammaire Turque”
ise Lâtin yazısının Osmanlı İmparatorluğu yayın tarihinde yine Osmanlılar eliyle
ilk kez kullanılan kitap olması nedeniyle grafik tarihimiz açısından özel bir
önem taşımaktadır.
|