|
Erkek oyunları:
Köççeri-Garzane: Bitlis'te oynanan Garzane oyunu, Ahlat'ta Garzane ve Ahlat Köççerisi diye adlandırılmaktadır. Oyun, düz sıra biçiminde sıkı düzende soldan sağa doğru diz kırma, yaylanma ve titreme figürleri ile hızlı tempoda oynanan bir oyundur.
Kavaş: Düz sıra biçiminde serçe parmaklardan tutuşularak en az üç kişi ile oynanılan bir oyundur. Oyuncuların oyunu kabadayıca, sert tavırlarla sergilemeleri bu oyunu “yiğitlemeler” oyun grubunda değerlendirmemizi sağlar.
İleri geri yürümelerle oynanılan oyunun birinci bölümünde hareketle ağır tempolu adımlar sert, ikinci bölümde tempo hızlı, hareketler seri, yaylanma, sıçrama ve sekme figürleri vardır.
Aşırma: Düz sıra ve yarım daire biçiminde serçe parmaklardan tutuşularak en az dört kişi ile oynanabilen bir grup oyunudur. Sol ayak önde ve soldan sağa doğru yürüme ve sekmelerle oynanan oyun ağır tempoda başlar, hızlı tempoda bitirilir.
Ağır oyun-Ağır Güvenk: Yöre insanının ağırbaşlılığını, vakar ve ciddiyetini hareketlerle en güzel anlatan oyunlardandır. İsminden de anlaşılacağı gibi diğer oyunlara göre ağır hareketlerle oynanan bu oyun, düğünlerde gelin ve damadın birlikte oynadıkları tek oyun gibidir.
Bu oyunun sade ve ağır havası damadın en sevinçli gününde bile ağır başlılığını korumasının göstergesidir. Oyun, aile içi bağların ve geleneklerinin birçok yönünün anlam bulduğu bir tablo gibidir. Oyunun bir başka özelliği, gelini oynatıp ağlatma oyunu olmasıdır.
Ayrıca ağır güvenk oyunu sanki oynanacak oyunlara adapte olmak ve ısınma için oyuna başlangıç oyunu gibidir. Oyunda “ağır” sözcüğü adım hızını ifade etmektedir. Bu oyun çevre illerde de aynı ad altında oynanmaktadır.
Değirmenci: Değirmencinin kızına aşık olan bir delikanlının aşkını, söz (türkü) ve hareketle anlatması sonucu oynandığı, oyundaki hareketlerin ise değirmen taşının dönüşü ve taş üzerindeki tahtanın hareketlerinin oyunlaştırılması sonucunda ortaya çıktığı rivayet edilen bir oyundur.
Düz sıra biçiminde serçe parmaklardan tutularak ileri geri yürümeler ve yerinde sağa, sola, öne diz kırma hareketleri ile oynanan oyun ağır tempo ile başlar hızlı tempoda bitirilir. Hızlı tempoda sağa, sola, öne çökme hareketleri yapılır. Türkü eşliğinde de oynanan bu oyunun türküsü,
Değirmenci, değirmenci.
Sen hancı, men kulhanci.
Arpemi verem sene, verem sene.
Arpemi öğütsene, öğütsene.
Dello: En az dört kişi ile düz sıra formunda, eller yanda sıkı düzende tutularak oynanan bir oyundur. Dello oyunu ağır ve hızlı olmak üzere iki tempoda oynanır. Oyunun hızlı tempolu bölümünde eller bırakılır ve alkış tutularak oyun oynanır.
Hım hım: En az dört oyuncu ile düz çizgi formunda, ellerin yanda sıkı düzende tutularak oynandığı bir grup oyunudur. Oyun ileri geri yürümelerle hızlı tempoda başlar ve aynı tempoda biter.
Koç halayı: Karşılıklı düz sıra formunda oynanan bu oyun, el ele tutuşularak sıkı düzen içerisinde karşılıklı iki gruptan biri ileri giderken diğerinin geri yürümeleri ve söz değişmeleri ile oynanır. Bir grup oynayarak türkü söylerken, karşı grup yerinde oynar ve türkü söyleyen grubun söylediği türkü dörtlüğünün son hecesinden alarak türkünün bu bölümünü tekrar söyleyerek karşılıklı gidiş ve geliş yaparlar. Oyun türkü veya türküler bitinceye kadar devam eder. Bu tür oyunlarda söylenilen türkülere “Berite” adı verilir.
Oyun sözleri ve atışmaları istenildiği kadar söylenilebilir. Bu nedenle oyunlar uzun süreli olur. Oyuncuların sustuğu, türkü söylemeyip oyuna devam ettikleri zamanlarda çalgı devreye girer ve aynı ezgi çalınır. Genellikle köylerde tef eşliğinde oynanan bu oyun türünde değişik türküler çalınıp söylenmektedir. Örnek olarak;
Koç koçe, koçler katıldi.
Bal ile şeker karıldi,
Yar yare işmar edende
O yar o yare satıldi,
Yar satıldi, yar satıldi,
İki can cane katıldi,
Tenzere-Tanzara: En az dört kişi ile düz sıra biçiminde serçe parmaklardan tutuşularak oynanılan bir grup oyunudur. Oyun sağ ayakla başlar ve hareket soldan sağa doğru yapılır. Ağır tempo ile başlayan oyunun ikinci bölümünde tempo hızlıdır.
Temirağa: Düz sıra veya yarım daire biçiminde serçe parmaklardan tutuşularak grup halinde oynanan bir oyundur. Oyun sağ ayakla soldan sağa doğru yürüme, sol ayak topuğundan vurup sağdan sola üç, sağ ayak topuğunda soldan sağa iki yürüme ve ayak sallamaları ile oynanır.
Temirağa oyunu ağır tempoda başlayıp hızlı tempoda bitirilir. Bu oyun aynı isimle yurdumuzun bir çok yöresinde oynanmaktadır.
Tringo: Oyuncuların tutunmadan oynadıkları solo oyunlardandır. Grup olarak da oynanmakta olan bu oyunda tempo aynı ritimle başlayıp aynı ritimle biter. Oyuna sağ ayakla başlanır ve kıvrak figürlerle titremelerin yapıldığı hareketli bir oyun olan bu oyunda her oyuncunun iki elinde mendil bulunur. Tringo, araçla oynanan oyunlardandır.
Harkuşta: Karşılıklı el vurmalı ve çift el vurmalı oyun olarak adlandırılan Harkuşta oyunu, ağır tempoda başlayıp müzik ritminde giderek hızlanan hareketli bir oyundur.
Grup bilinci içerisinde birlikte hareket ve mücadele edilmesi, savaşlarda görülen tarafların cengaverlerinin (savaşçılarının ortada teke tek mücadelelerini örnekleyen hareketlerin sergilendiği bir oyundur. Savaş ve kavga taktiklerinin temsili uygulamalarının görüldüğü oyunda çökme, dönme, yaylanma ve yürüme hareketleri sert ve seri olarak yapılmaktadır. Yörede Herkuşte, Arguştek, Karakuştani gibi adlarla oynanan oyunda müzik ritminde el çırpmalar, rakiple karşılıklı el vurmalar yapılır.
Harkuşta için üç ayrı oyunun ortak adıdır dense yeridir. (Malefane, Meyriko, Motkane). Oyun bölümlerinin bulunduğu oyunda, Malefane oyunu hazırlık bölümü gibi ağırdan başlayan ve grupların ayrılmasından sonra müzik ritminde giderek hızlanan tempoda grup halinde gidip gelmeler ve vuruşmalarla oynanan bir oyundur. Bir başka anlatımla, eskiden erkekler evlendirildikten sonra askere giderdi. Bu oyunda, askere giden gencin geride bıraktıkları için Malefani (geçici mal) duygusu bir ileri bir geri gidişlerle canlandırılır. Oyunun ikinci bölümünde coşku hakimdir.
Karşılıklı vuruşmalarla tamamlanan Malefane oyunundan sonra değişen müzik ritminde tekli güç gösterisi olan Meyriko oyununa geçilir. Üç vuruş hareketli olan bu oyunda grubundan çıkarak ortada vuruşmak için gelen her oyuncu bir üçlü ve bir tekli vuruş yaparak gruptaki yerine geçer. Bu oyunda da Mer, erkek; Meyrik ise erkek isen meydana gel anlamındadır, kavgaya davet vardır.
Tekli mücadele oyunu olan Meyriko oyunundan sonra, Motkane oyununa geçilir. Bu oyunda grup halinde yarım daire şeklinde yürüyüşler, cepheden karşılıklı gelişler, ortada vuruşlar ve çöküşlerden sonra iki grubun tek sıra halinde birleşmeleri ile sona erer.
Hareketlerin oldukça sert ve hareketli tarzda jest ve mimiklerle süslenerek sergilendiği bu oyun dizisi, izleyenlerin nefesini kesecek güzelliktedir. Harkuşta oyunu Bitlis halkoyunlarının tanınmasında etkili olan ve Türkiye'de el vuruşmalı oyunlar içinde saygın yeri olan bir oyunumuzdur.
Dokuzlu-Ahlat Dokuzlusu: En az dört kişi ile düz sıra veya yarım daire biçiminde kollardan tutularak oynanan bir oyundur. Oyuna sağ ayak ile soldan sağa doğru gidiş ile başlanır, sonra sağ ayak topuğunda sola doğru üç hareketle gidilir ve öne doğru ayak atmalarla tamamlanan bölümler halinde oynanan bir oyundur.
Oyun ağır tempo ile başlar ve hızlı tempo ile biter. Oyunun ikinci bölümünde kollar bırakılır ve eller çırpılır. Üç kez yapılan bu hareketlerin ardından kollar tutularak oyuna devam edilir.
Mende-Mendi: Karşılıklı düz sıra biçiminde iki grup halinde oynana bir oyundur. Oyun başladığı tempoda biter, oyunda kollar yanda sıkı düzende tutulur. Oyuna sağ ayakla başlanarak ileri ve geri yürüyüşler yapılır. Bir grup ileri giderken karşı grup yerinde oynar. Grubun geliş ve gidişini tamamlamasının ardından yerinde diz kırmalarla oyuna devam eder, bu kez diğer grup ileri ve geri gidişlerle oyunu sürdürür.
Nare: En az üç kişi ile oynanılan bu oyunda kadın ve erkeklerin tutuş şekli farklıdır. Kadınlarda Nare oyunu düz sıra formunda, eller yandaki oyuncunun belinden sıkı düzende tutularak oynanılır. Düz çizgide diz kırmalarla oynanan tempo başladığı gibi sürer, oyunda tempo hızlıdır.
Erkekler tarafından oynanan Nare oyununda ise kollar açık şekilde tutulur ve oyun yarım daire formunda oynanır. Oyuna sol ayakla, soldan sağa doğru yürümelerle başlanır. Diz kırmalar ve ayak atmalarla oynanan oyun, başladığı tempoda biter.
|