Cumhuriyet Dönemi Sanat ve Edebiyatçıları

Uygarlığın Doğduğu Şehir: Şanlıurfa

İlkçağdan Günümüze Urfa'da Sanat ve Edebiyat

Cumhuriyet Dönemi Sanat ve Edebiyatçıları

Urfa’daki sanat ve edebiyat ortamında kökleri sağlam temellere dayanan, gelenekten beslenen 20. yüzyıl Türk Edebiyatında büyük etkileri görülen, ünlü şahsiyetler yetişmiştir. Urfa’nın köklü, derin ve geleneğe bağlı sanat ve edebiyatı bugün olduğu gibi gelecekte de Türk Edebiyatında söz sahibi olacaktır.

20. yüzyılda edebiyattan müziğe, sinemadan resime kadar ulusallığı da aşıp evrenseli yakalayan sanatçılar yetiştiren Urfa, 21. yüzyılda da mevcut kültürel birikimi, tarihi, coğrafik yapısı ile bir dünya şehri olmaya adaydır. Bu şehir, Ahmed Hamdi Tanpınar’ın deyişiyle “bir başkent her zaman başkenttir ve konuşur” gerçeği doğrultusunda konuşacaktır. Zira Urfa, bir yerleşim birimi değil, geleneği, kültürü ve refleksleri olan müstesna bir şehirdir. Bu nedenle Urfa’da yapılan sanat ve edebiyat, geleceğe bir miras olarak intikal edecektir. Çünkü Urfa, Nâbi ayarında sanatçılar çıkarmaya müsait münbit toprağa ve kültüre sahiptir. Bugün Urfa’da mahalliliği aşmış, kökleri sağlam, kendine mahsus bir dil ve üslûp geliştirmiş birçok şair ve yazar mevcuttur.

Son yıllarda yayımlanan dergi, gazete ve kitaplar gösteriyor ki, Urfa’da ulusallığı yakalamış, Türkiye’nin sanat ve edebiyat ortamını yakından takip eden bir sanat çevresi vardır. Özellikle GAP ile birlikte sosyal ve kültürel patlama yaşayan Urfa, geçirdiği bu değişim ve dönüşümden sonra daha güzel ve daha iyi eserlere imza atacak sanatçılar çıkaracaktır.

Urfa dün olduğu gibi bugün de kendini yenileyip dönüştürecek, sanat ve edebiyatta açılımlar yapacak dinamikleri içinde taşımaktadır. M. Veysi Dörtbudak, M. Emin Ertan, Ali Fuat Bilkan, Yakup Çelik gibi araştırmacı-edebiyatçılarımız, A. Naci İpek, Kemal Kapaklı, Osman Güzelgöz, Mehmet Hazar, Mehmet Farac, Veysel Polat, M. Nedim Hazar (Ferhat Barış), Bekir Coşkun gibi gazeteci-yazarlarıyla Urfa, kültür, sanat ve edebiyat alanında varlığını göstermektedir.

“Özellikle şiirde büyük bir potansiyeli içinde taşıyan fakat ne yazık ki mahalliliğe hapsolmuş veya edebiyat tekelciliğine takılmış birçok genç kuşak şair, gelecekte Türk Edebiyatında hakettiği yeri alacaktır. Taşra şiirinin evrenselleşme noktasında ileri bir seviyeye geldiğini ve geçtiğini de söylemek mümkündür. Ancak, gün yüzüne çıkmamış, edebiyat çevrelerine ulaşmamış veya ulaşıldığı halde ciddiye alınmamış şairlerin varlığını da gözönüne almak gerekir. M. Adil Oymak, Sirac Suman, Hüseyin Baykuş, S. Ahmed Kaya, Mehmet Emin Ercan ve Mehmed Kurtoğlu gibi birçok şairin, şiirde olan ustalıklarını göz ardı etmek, yok saymak mümkün değildir. Taşralı şairlerin en büyük şanssızlıkları, taşranın dışında gelişen edebiyatın “edebiyat tekelciliği” sayesinde, belki de taşranın mütevaziliği veya yalnızlığı sayesinde, yeteri kadar kendi seslerini duyuramamaları olmuştur.“ 142 Mahalliği aşıp ulusallığı zorlayan şairlere İbrahim Tezölmez, Hanifi Düşmez, Abdurrahman Karakaş isimlerini ekleyebiliriz.

Ayrıca Urfa’da sanat ve edebiyat hayatında kadınların gölgede kaldığı, neredeyse yok denecek kadar az olduğu görülmektedir. 1980’li yıllarda Mahide Uyanık’ı “Şivan” adlı bir öykü kitabıyla görüyoruz. Fakat atılan bu adımın devamı gelmemiştir. Oysa İslâmi Dönem (639-1516) Urfa sanat ve edebiyat ortamına baktığımızda, yalnızca Harran’da ilim ve sanat alanında yetişmiş 17 kadın ismine rastlamaktayız. Cumhuriyet döneminde kadın sanatçıların birkaç kişiyi geçmemiş olması gerçekten üzücüdür. Urfa’daki sanat ve edebiyat ortamında kadınların olmayışı, biraz da Urfa’nın kapalı toplum oluşuyla ilgili bir durumdur. GAP’ın yarattığı kültürel ve sosyal patlamanın kadın sanatçıların önünü açacağını düşünüyoruz. Urfa’da mani söyleyen, türkü yakan kadınların şiir, hikâye, roman ve resim sanatında varlıklarını göstereceğine inanıyoruz. Çünkü Urfa, tarihi ve kültürel yapısıyla bu dinamikleri içinde taşımaktadır.

Hacı Ömer Uçkan (1893-1978), Abdullah Edip Erdem (1901-1976), Circis Gümüşkalem (1911-?), C. Namık Alptekin (1913-1992), Zeki Coşkun (1918-....), Mahmut Şevket Akkaya (1922-1987), M. Talat Karaçizmeli (1924-...), Ömer Maraş (1929-1987), A. Naci İpek (1930-...), S. Sabri Ergenç (1931-....), Feridun Hamevioğlu (1931-....), Nabi Kılıçoğlu (1931-....), Ali Haydar Öztürk (1931-....), Halil Asaf Döner (1931-....), Rükneddin Akbaş (1931-...), Mustafa Ayhan Abamor (1931-....), Halil Gülüm (1931-1993), Mehmet Mısır (1933-...), Ükkaş Ülgen (1933-....), Şükrü Algın (1934-...), E. Selim Görgün (1935-....), Mehmet Hulusi Öcal (1935-....), Abdülkadir Rızvanoğlu (1936-....), Halil Gelener (1938-....), Necati Siyahkan (1938-....), Ferid (İ. Halil Kırıkçı) (1938-....), Halil Ünsal Oksay (1939-....), Mahmut Yaşar Uğur (1940-1994), Ali Terkoğlu (1943-...), Verdi Kankılıç (1944-....), M. Siraç Suman (1945-2000), Celal Oymak (1945-...), Abdullah Arif İnan (1945-....), Mehmet Taplamacı (1947-.....), Emin Baydil (1948-....), Kemal Gündüzalp (1953-....), Fuat Rastgeldi (1953-....), Misbah Hicri (1952-....), Faik Dündar (1950-...), Mehmet Adil Oymak (1948-....), Ahmet Fazıl Döğücü (1948-.....), Osman Erkan (1949-......), A. Hicri İzgören (1950,....), Fuat Kürkçüoğlu (1950-....), Meral Dalaman (1950-....), E. Sabri Çepik (1950-....), Osman Tunç (1952-.....), Mustafa Remzi Laleoğlu (1952-....), Muhittin Arar (1953-....), A. Şemsettin Yılmaz (1953-2000), Bekir Şirinoğlu (1953-....), Müslüm Akalın (1955-....), M. Sait Üçlü (1956-....), Osman Güzelgöz (1958-...), Nejat Karagöz (1958-.....), Ömer Taş (1958-....), İsmail Kurt (1958-....), İbrahim Tezölmez (1959-....), Halil Güçlü (1959-....), Hanifi Düşmez (1959-...), Salih Bencik (1959-....), Sait Alioğlu (1961-....), Bekir Kaplantaş (1962-...), Hüseyin Baykuş (1962-.....), Cuma Ağaç (1962-....), Abdürrezzak Elçi (1963-....), Sedat Şanver (1963-....), Mehmet Faruk Habiboğlu (1963-.....), Mahmut Sönmez (1963-...), Sadeddin Akıncı (1963-...), Mehmet Ak (1964-....), Mehmet Hazar (1965-...), Mustafa Acar (1965-....), M. Salih San (1965-....), Veysel Polat (1966-....), Seyyid Ahmet Kaya (1966-....), Mehmet Emin Mercan (1966-....), Melik Gazi Gelener (1967-....), Mehmet Emin Ercan (1969-....), Müslüm Yücel (1969-....), Serhat Sever (1969-....), Mehmet Kurtoğlu (1969-....), Ramazan Çetin (1972-....), Abdurrahman Karakaş (1973-.....), Necdet Karasevda (1975-.....).

Cumhuriyet dönemi sanatçılarını anlatırken, 1900 yıllarında doğmuş, fakat eserlerini 1923’ten sonra vermiş sanatçıları da dahil etmeyi uygun gördük, bu dönemde şöhret olmuş ve sanatsal olarak bir kalite yakalamış sanatçılarımız şunlardır: